بنیاد امور مهاجرین جنگ تحمیلی
پس از شروع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، سیل مهاجران از مناطق جنگ‌زده به سایر نقاط کشور سرازیر شد. این افراد که غالباً تمام وسایل زندگی خود را رها کرده بودند، در شهرهای محل سکونت خود وسایل اولیه از قبیل مسکن و دیگر مایحتاج زندگی را در اختیار نداشتند. از طرف دیگر با شهرهای سکونت گزیده، آشنا نبودند و این امر مشکلاتی را برای آنان ایجاد کرده بود. از این‌رو به دستور شهید محمدعلی رجایی نخست‌وزیر وقت در ۱۳۶۰ بنیادی تحت عنوان «بنیاد جنگ‌زدگان» تأسیس شد.
در بیانیه‌ی تأسیس این بنیاد، وظایف آن برنامه‌ریزی و هماهنگی فعالیت‌های کمک‌رسانی و تأمین نیازهای مادی و معنوی مهاجران جنگ تحمیلی عنوان شده بود. این بنیاد پس از تشکیل در وزارت کشور مستقر و مهندس مصطفی میرسلیم به ریاست آن انتخاب شد و پس از مدتی اساسنامه‌ی آن بر پایه‌ی وظایف فوق‌الذکر به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. (کارنامه‌ی دولت...، ۸۴۱)
بر اساس قانون تشکیل آن بنیاد، زیرنظر شورای عالی موسوم به شورای عالی بنیاد جنگ زدگان با عضویت نماینده‌ی تام‌الاختیار وزیر کشور، سه نفر از افراد جنگ‌زده با معرفی نمایندگان استان‌های خوزستان و غرب کشور، نماینده‌ی تام‌الاختیار سازمان‌های بهزیستی و هلال احمر، نمایندگان ثابت و ریاست سازمان‌های کمیته امداد امام خمینی، جهاد سازندگی و بنیاد شهید اداره می‌شد. (مجموعه قوانین، ۲۶)
امام در آذر ۱۳۶۰ در دیدار با رئیس و کارکنان این بنیاد بر اهمیت وظیفه‌ی آنان تأکید کردند و تصریح فرمودند: «من می‌دانم که کار بسیار مشکلی است، کاری است که نمی‌شود با فوریت انجام داد و کاری است که اگر به طور معمولی بخواهد دولت انجام بدهد، قدرت این مطلب را ندارد. (صحیفه‌ی امام، ج۱۵، ۳۸۳)
این نهاد، به‌‌رغم کثرت تعداد جنگ‌زدگان به اداره‌ی امور آنان پرداخت و پس از مدتی و در پی گسترش فعالیت‌های آن ـ که در اثر تداوم جنگ تحمیلی و تشدید مهاجرت‌ها از مناطق جنگی صورت گرفت ـ نام آن به «بنیاد امور مهاجرین جنگ تحمیلی» تغییر یافت و اساسنامه‌ی آن نیز دچار تغییر شد. به این صورت که در چارچوب نظام تشکیلاتی دولت قرار گرفت و از ادارات تابعه‌ی وزارت کار و امور اجتماعی شد. («گزارشی از عملکرد بنیاد امور مهاجرین جنگ تحمیلی»، ۸ـ۹) وظایف آن بنیاد طبق اساسنامه در شش محور تعیین شد که عبارت بودند از:
- برنامه‌های رفاهی: شامل پرداخت مستمری، کمک به آوارگان تحت پوشش امور اجتماعی، حمایت اقتصادی از طلاب و دانشجویان آواره‌ی جنگی
- برنامه‌ی اسکان: شامل پرداخت اجاره بها، هزینه‌ی تعمیرات مجتمع‌ها و شهرک‌ها و خوابگاه‌های مهاجران جنگی و احداث خانه برای آنها در استان‌های جنگ‌زده
- برنامه‌ی تعلیم و تربیت: شامل رسیدگی به امور آموزشی آوارگان و جنگ‌زدگان
- برنامه‌ی هنری: شامل حفظ و توسعه‌ی فرهنگ اسلامی در میان جنگ‌زدگان
- برنامه‌ی بهداشتی: شامل سرپرستی مهاجران معلول و سالمند، کودکان بی‌سرپرست، خرید لوازم بهداشتی، اعزام بیماران مهاجر به بیمارستان‌های داخل و یا خارج از کشور
- اشتغال‌زایی و کاریابی: شامل سازماندهی و بهبود شرایط زندگی مهاجران جنگ تحمیلی از طریق فراهم کردن شغل مناسب برای آنان (کارنامه‌ی دولت...، ۸۵۱؛ و ربیعی، ۴۲۶)
پس از پایان جنگ تحمیلی، حضرت امام در پیامی از مسئولان این نهاد انقلابی تشکر کردند. (صحیفه‌ی امام، ج۲۱، ۳۲۹) بعد از اتمام جنگ، لزوم بازسازی مناطق جنگی احساس شد و به همین منظور «ستاد بازسازی و نوسازی مناطق جنگی» تشکیل شد. پس از آن و نیز در پی بازگشت تدریجی مهاجران به سرزمین‌های اصلی‌شان، بنیاد امور مهاجرین جنگ تحمیلی در آن ستاد ادغام شد و در ۱۳۷۶ ش به عنوان «دفتر امور مناطق بازسازی شده‌ی جنگ تحمیلی» تغییر نام داد و هم اکنون هم، تحت آن عنوان به فعالیت می‌پردازد.
منابع
- مرکز اسناد انقلاب اسلامی، فرهنگنامه نهادهای انقلاب اسلامی، مدخل "بنیاد امور مهاجرین جنگ تحمیلی" از محمد غفری، در دسترس در پایگاه دانشنامه های انقلاب اسلامی و تاریخ ایران، بازیابی: 18 مهرماه 1392.