انذار

از دانشنامه‌ی اسلامی


به اطّلاع رسانی بیم‌آور انذار گفته می شود.

واژه شناسی

انذار مصدر باب افعال از باب «نَذِرَ ینْذَرُ» و به معنای آگاه شدن به امری، از آن پرهیز کردن و خود را برای آن آماده ساختن اشتقاق یافته است. لغت‌شناسان و مفسران معنای انذار را با تعابیری گوناگون ذکر کرده‌اند؛ مانند توجّه و آگاهی دادن به آینده‌ای ترسناک، آگاه کردن یا ابلاغ و خبر دادنی که در آن ترسانیدن صورت پذیرد، برحذر داشتن از امر ترسناکی که زمان و فرصت کافی برای پرهیز از آن باشد. ترسانیدنی که به صورت گفتاری بوده و در آن امر ترسناک نیز معرفی شود پند دادن، و آموزش آنچه مردم را در بازشناسی حق از باطل و درست از خطا توانا می‌سازد.

برخی ریشه نذر به‌معنای یاد شده را واژه‌ای بیگانه و برگرفته از زبان عبری یا سریانی دانسته‌اند، با این تفاوت که در آن دو زبان به علّت دارا نبودن ذال، با دال (ندر) یا زاء (نزر) تلفظ می‌شده است.

این واژه و مشتقّات آن بیش از 124 بار در قرآن کریم به‌کار رفته است و در آنها ضمن بیان این مطلب که منذر حقیقی خداست و ازاین‌رو یکی از اسمای الهی منذر است و دیگر منذران نیز پیام او را ابلاغ می‌کنند از مسئولیت پیامبران به ویژه رسول گرامی اسلام، اهداف، موارد، شیوه، مخاطبان و واکنش آنها در مورد انذار سخن به میان آمده است. گفتنی است که افزون بر موارد کاربرد انذار و مشتقات آن، بخشهای فراوانی از قرآن بدون به‌کارگیری این واژگان عملاً به انذار پرداخته است، زیرا در آنها از عذاب، دشواری مرگ، برزخ، جهان آخرت، حسابرسی*، جهنّم* و عذاب الهی به صورت اعلام، اخبار، تهدید، وعید و تحذیر یاد شده است.

پیامبران، انذارگران الهی:

مبدأ اصلی انذار، ذات اقدس الهی است و انذار بالاصاله به او منتسب است:«إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةٍ مُبَارَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنْذِرِينَ»؛ (دخان/44،3)، «إِنَّا أَنْذَرْنَاكُمْ»؛ (نبأ/78،40)، «فَأَنْذَرْتُكُمْ نَارًا تَلَظَّىٰ»؛ (لیل/92، 14) انذار در قرآن گاهی به پیامبران از جمله پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) به عنوان واسطه الهی (انعام/6،19، 48) و گاهی به جنّ به عنوان واسطه میان پیامبر(صلی الله علیه وآله)و قوم خود (احقاف/46،29) اسناد داده شده است. البته براساس قول خداوند در آیه 122 توبه/9 لازم است از هر فرقه، طایفه‌ای برای تفقه در دین کوچ کنند تا در بازگشت، قوم خویش را انذار کنند:« فَلَوْلَا نَفَرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طَائِفَةٌ لِيَتَفَقَّهُوا فِي الدِّينِ وَلِيُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُوا إِلَيْهِمْ»؛ گفتنی است که به آیات وعید قرآن ازاین‌رو که وسیله‌ای برای انذار است «نُذُر» گفته شده است. (قمر/54،5) در برخی آیات از عذاب* الهی به «نذیر» یاد شده است (ملک/67، 17)، زیرا عذاب نیز انذار با زبان حال است.

اگرچه براساس آیات یاد شده انذار افزون بر پیامبران به گروهها و امور دیگری نیز نسبت داده شده است؛ امّا پیامبران و به ویژه پیامبر خاتم(صلی الله علیه وآله)در این مهم از جایگاه خاصّی برخوردارند، زیرا در برخی آیات هدف از برانگیختن پیامبران، نزول وحی و فرو فرستادن قرآن، بشارت و بیم دادن مردم معرفی شده است:«وَمَا نُرْسِلُ الْمُرْسَلِينَ إِلَّا مُبَشِّرِينَ وَمُنْذِرِينَ»؛ (انعام/6، 48؛ کهف/18، 56)، «يُلْقِي الرُّوحَ مِنْ أَمْرِهِ... لِيُنْذِرَ»؛ (غافر/ 40، 15)، «وَأُوحِيَ إِلَيَّ هَٰذَا الْقُرْآنُ لِأُنْذِرَكُمْ بِهِ»؛ (انعام/6، 19) و در برخی از آیات هدف بعثت* و مسئولیت پیامبران به انذار منحصر شده و در برخی دیگر تنها به ذکر انذار اکتفا شده است:«إِنَّمَا أَنْتَ نَذِيرٌ»؛ (هود/11،12)، «إِنَّمَا أَنَا لَكُمْ نَذِيرٌ مُبِينٌ»؛(حجّ/22،49 و نیز عنکبوت/29، 50؛ شعراء/26،115) «إِنْ هُوَ إِلَّا نَذِيرٌ لَكُمْ»؛ (سبأ/34،46)، «وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا فِيهِمْ مُنْذِرِينَ»؛ (صافّات/37، 72)، «قَدْ خَلَتِ النُّذُرُ»؛ (احقاف/46، 21) و.... بدون تردید حصر یاد شده اضافی است و با شأن بشارت پیامبران تنافی ندارد، زیرا مراد از حصر در آیات مزبور، ذکر انذار نسبت به هدایت*یافتن است؛ نه بشارت دادن و در حقیقت پیام آیات یادشده این است که پیامبران فقط انذار می‌کنند؛ ولی هدایت یافتن یا گمراه شدن مردم به عوامل دیگری وابسته است که در جای خود بیان شده است. گفتنی است که ذکر انذار و عدم ذکر بشارت برای آن است که مقام، مقام انذار است، یا به این سبب است که دین امری فطری است، جز آنکه با حجابهای شرک و معصیت پوشانده می‌شود و موجبات غلبه شقاوت و نزول سخط الهی فراهم می‌آید، ازاین‌رو نزدیک‌ترین راه مناسب با حکمت و حزم آن است که ابتدا مشرکان و معصیت کاران با انذار بیدار و به سوی حق هدایت شوند. برخی از مفسران علّت این انحصار را آن دانسته‌اند که در بعثت انذار، مقصود مهم‌تر محسوب می‌گردد، وانگهی در آیات دیگری مقرون به بشارت* ذکر شده است:«إِنَّا أَرْسَلْنَاكَ بِالْحَقِّ بَشِيرًا وَنَذِيرًا»؛ (فاطر/35، 24 و نیز انعام/6،48؛ کهف/18،56)

اهداف انذار

1. راهیابی به حقیقت:

راهیابی گروهی که پیش از پیامبر(صلی الله علیه وآله) از برنامه سعادتبخش و هدایت آفرین الهی آگاه نبوده‌اند از اهداف انذار معرفی شده است:«لِتُنْذِرَ قَوْمًا مَا أَتَاهُمْ مِنْ نَذِيرٍ مِنْ قَبْلِكَ لَعَلَّهُمْ يَهْتَدُونَ»؛ (سجده/ 32، 3)

2. یادآوری حقایق از یاد رفته:

هدف دیگر انذار، بیدار ساختن مردمان از خواب غفلت، ایجاد زمینه عبرت آموزی و متذکر ساختن افراد به حقایق فراموش شده است:«لِتُنْذِرَ قَوْمًا مَا أَتَاهُمْ مِنْ نَذِيرٍ مِنْ قَبْلِكَ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ»؛ (قصص/28، 46) انذار با هدف متذکر شدن خرد ورزان به وسیله قرآن صورت می‌گیرد:«وَلِيُنْذَرُوا بِهِ... وَلِيَذَّكَّرَ أُولُو الْأَلْبَابِ»؛ (ابراهیم/14، 52) و سرانجام تذکر، رستگاری است:«...وَاذْكُرُوا...لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ»؛ (اعراف/7، 69)

3. تقوا و دوری از گناه:

پیشه ساختن تقوا و نگاهداشتن نفس در برابر گناه* از اهداف مهم انذار بیان شده است:«إِنِّي لَكُمْ نَذِيرٌ... وَاتَّقُوهُ »؛ (نوح/ 71، 2 3)، «وَأَنْذِرْ بِهِ الَّذِينَ... لَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ»؛ (انعام/6، 51)، «لِيُنْذِرَكُمْ وَلِتَتَّقُوا»؛ (اعراف/7،63؛ نحل/16،2) قرآن کریم با تکیه بر مسئولیت جامعه اسلامی در انذار، هدف از آن را دوری گزیدن مردم از مخالفت با آیات الهی بر شمرده است:«فَلَوْلَا نَفَرَ... لِيُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُوا إِلَيْهِمْ لَعَلَّهُمْ يَحْذَرُونَ»؛ (توبه/9،122)

4. نیل به رحمت الهی:

انذار زمینه‌ساز تقوا و تقوا مایه نیل به رحمت خاص الهی است:«لِيُنْذِرَكُمْ وَلِتَتَّقُوا وَلَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ»؛ (اعراف/ 7،63)

5. نگاهداشت حریم الهی:

دستور به حفاظت حریم الهی از اعتقادات شرک‌آمیز متفرّع بر فرمان انذار به پیامبران در مورد نفی معبودی به جز حق ذکر شده است:«أَنْ أَنْذِرُوا أَنَّهُ لَا إِلَٰهَ إِلَّا أَنَا فَاتَّقُونِ»؛ (نحل/16، 2)

6. اتمام حجت:

هدف اساسی دیگر از انذار آن است که مردم حجّتی بر خداوند نداشته باشند، بلکه حجّت خداوند، بر آنان تمام گردد:«رُسُلًا مُبَشِّرِينَ وَمُنْذِرِينَ لِئَلَّا يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَى اللَّهِ حُجَّةٌ بَعْدَ الرُّسُلِ وَكَانَ اللَّهُ عَزِيزًا حَكِيمًا»؛ (نساء/4، 165) و جای این سخن در پیشگاه خدا نماند که چرا در میان ما پیامبری نفرستادی تا از آیات تو پیروی کنیم و از مؤمنان باشیم:«لِتُنْذِرَ... فَيَقُولُوا رَبَّنَا لَوْلَا أَرْسَلْتَ إِلَيْنَا رَسُولًا فَنَتَّبِعَ آيَاتِكَ وَنَكُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ»؛ (قصص/28، 47) یا دچار ذلت عذاب نشویم (طه/20، 143)؛ همچنین پیروان کتب آسمانی پیشین نگویند برای ما بشارت و بیم دهنده‌ای برانگیخته نگردید:«يَا أَهْلَ الْكِتَابِ... أَنْ تَقُولُوا مَا جَاءَنَا مِنْ بَشِيرٍ وَلَا نَذِيرٍ فَقَدْ جَاءَكُمْ بَشِيرٌ وَنَذِيرٌ»؛ (مائده/5،19)، بر این اساس خداوند هرگز بدون ارائه آگاهی و هشدار لازم بر بندگان خویش عذاب نازل نمی‌کند:«وَمَا أَهْلَكْنَا مِنْ قَرْيَةٍ إِلَّا لَهَا مُنْذِرُونَ *ذِكْرَىٰ»؛ (شعراء/26، 208) و در روز قیامت برای تقریر و اعتراف گرفتن از جنّ و انس پرسیده می‌شود:آیا فرستادگان الهی درباره چنین روزی هشدارتان نداده بودند:«يَا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ أَلَمْ يَأْتِكُمْ رُسُلٌ مِنْكُمْ... وَيُنْذِرُونَكُمْ لِقَاءَ يَوْمِكُمْ هَٰذَا»؛ (انعام/6،130) و خزانه‌داران جهنّم نیز از دوزخیان همان سؤال را که نشان اتمام حجت است باز می‌پرسند:« كُلَّمَا أُلْقِيَ فِيهَا فَوْجٌ سَأَلَهُمْ خَزَنَتُهَا أَلَمْ يَأْتِكُمْ نَذِيرٌ *قَالُوا بَلَىٰ»؛ (ملک/67، 8 9 و زمر/39، 71) و به جهنمیانی که نجات و بازگشت به دنیا را برای انجام دادن کارهای نیک می‌خواهند پاسخ داده می‌شود:آیا در طول عمر شما عوامل آگاهی بخش تحقق نیافت و بیم دهندگان نزد شما نیامدند:«أَوَلَمْ نُعَمِّرْكُمْ مَا يَتَذَكَّرُ فِيهِ مَنْ تَذَكَّرَ وَجَاءَكُمُ النَّذِيرُ»؛ (فاطر/35، 37) ( => اتمام حجّت)

گستره انذار:

برابر آیات بسیاری انذار همه امّتها و همه افراد را در بر می‌گیرد:«وَإِنْ مِنْ أُمَّةٍ إِلَّا خَلَا فِيهَا نَذِيرٌ»؛ (فاطر،35، 24)، «أَنْ أَنْذِرِ النَّاسَ »؛ (یونس/10، 2؛ ابراهیم/14، 44؛ رعد/13، 7؛ فرقان/25، 51) به گفته مفسران مفاد آیه فوق آن است که برای هر امتی فرستاده‌ای و برای هر زمانی پیشوایی خواهد بود. عمومیت انذار به آدمیان اختصاص ندارد، بلکه جنیان را نیز شامل می‌شود:«يَا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ أَلَمْ يَأْتِكُمْ رُسُلٌ مِنْكُمْ... وَيُنْذِرُونَكُمْ»؛ (انعام/6، 130)، «وَإِذْ صَرَفْنَا إِلَيْكَ نَفَرًا مِنَ الْجِنِّ...وَلَّوْا إِلَىٰ قَوْمِهِمْ مُنْذِرِينَ»؛ (احقاف/46، 29) به گفته برخی مفسران کلمه«مِنْكُمْ»؛ در آیه 130 انعام/6 به معنای «من جنسکم» بوده و این آیه نشان مبعوث شدن فرستادگان الهی در میان انس و جن از جنس خود آنان است. برخی به استناد آیات فوق فرستادگان الهی در میان آدمیان را «رسول» و برانگیختگان میان جنیان را با عنوان «منذر» معرفی کرده‌اند. به گفته المیزان عمومیت انذار به این معناست که در میان همه امّتها انذارگر برانگیخته می‌شود و هیچ امّتی بدون منذر نمی‌ماند (فاطر/35، 24) و این عمومیت در حدّ اقتضاست؛ یعنی فعلیت آن در مورد همگان و رسیدن آن به یکایک افراد منوط به این است که در مسیر آن مانعی پدید نیاید، زیرا با توجّه به اینکه جهان ماده محل برخورد و تزاحم علل و اسباب با یکدیگر است، ممکن است پیام انذار به برخی انسانها نرسد و حجّت الهی بر آنان تمام نگردد. از این افراد در قرآن با عنوان «مستضعف» یاد و امر ایشان به خداوند واگذار شده است، بر این اساس انذار، گرچه عام است؛ ولی مستلزم دریافتن یکایک افراد یک امّت نیست.

گرچه انذار برای همگان لازم و سودمند است؛ امّا گروههای خاصی بر اثر برخورداری از زمینه‌های تأثیرپذیری بهتر، انذار در حق آنان سودمندتر است یا به علّت وجود مانع قوی‌تر نیاز بیشتری به انذار دارند، بدین روی انذار این دو گروه به صورت خاص مورد تأکید قرار گرفته است:

گروه نخست همچون خداترسان:«إِنَّمَا تُنْذِرُ الَّذِينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ بِالْغَيْبِ »؛ (فاطر/35، 18؛ یس/36، 11) و کسانی که از برپایی قیامت و حسابرسی خداوند ترسناک‌اند:«إِنَّمَا أَنْتَ مُنْذِرُ مَنْ يَخْشَاهَا»، (نازعات/79، 45)، «وَأَنْذِرْ بِهِ الَّذِينَ يَخَافُونَ أَنْ يُحْشَرُوا إِلَىٰ رَبِّهِمْ»؛ (انعام/6، 51)، زندگان (زنده دلان):«لِيُنْذِرَ مَنْ كَانَ حَيًّا»؛ (یس/36،70)، پیروان قرآن:«إِنَّمَا تُنْذِرُ مَنِ اتَّبَعَ الذِّكْرَ»؛ (یس/36، 11) و بر پا دارندگان نماز:«إِنَّمَا تُنْذِرُ ... وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ»؛ (فاطر/35، 18)

دسته دوم مانند غافلان:«لِتُنْذِرَ قَوْمًا مَا أُنْذِرَ آبَاؤُهُمْ فَهُمْ غَافِلُونَ»؛ (یس/36، 6 و نیز قصص/28، 46؛ سجده/32، 3؛ سبأ/34، 44)، لجبازان و جدال پیشگان:«وَتُنْذِرَ بِهِ قَوْمًا لُدًّا»؛ (مریم/19،97)، ستمگران:« لِيُنْذِرَ الَّذِينَ ظَلَمُوا»؛(احقاف/46، 12)، وکسانی که برای خدا فرزند قائل شده‌اند:«وَيُنْذِرَ الَّذِينَ قَالُوا اتَّخَذَ اللَّهُ وَلَدًا»؛ (کهف/18، 4) بدون تردید این‌گونه آیات با عمومیت انذار منافات نداشته، از موارد ذکر خاص پس از عام محسوب می‌گردد.

متعلّق انذار

1. شرک:

در قرآن کریم شرک به عنوان مهم‌ترین انحراف اعتقادی مورد توجّه قرار گرفته است و به همین جهت پیام انذار پیامبران الهی در بسیاری از آیات با فراخوانی به توحید در همه ابعاد آن همراه شده است:«يُنَزِّلُ الْمَلَائِكَةَ...أَنْ أَنْذِرُوا أَنَّهُ لَا إِلَٰهَ إِلَّا أَنَا»؛ (نحل/16، 2 و نیز فصّلت/41، 13) این پیام اصیل به طور خاص از زبان حضرت هود:« وَقَدْ خَلَتِ النُّذُرُ... أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا اللَّهَ»؛ (احقاف/ 46،21)، حضرت نوح:« إِنِّي لَكُمْ نَذِيرٌ مُبِينٌ *أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ»؛ (نوح/71، 2 3) و پیامبر گرامی اسلام(صلی الله علیه وآله):«أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا اللَّهَ ۚ إِنَّنِي لَكُمْ مِنْهُ نَذِيرٌ»؛ (هود/11، 2)، «وَلَا تَجْعَلُوا مَعَ اللَّهِ إِلَٰهًا آخَرَ إِنِّي لَكُمْ مِنْهُ نَذِيرٌ مُبِينٌ»؛ (ذاریات/51،51) بیان شده و بر بیم دادن مشرکان به صورت ویژه تأکید شده است. (کهف/ 18، 5)

2. عذاب اخروی:

متعلّق انذار در برخی آیات عذاب اخروی است. در این آیات از عذاب نزدیک، دردناک و شدید آخرت سخن به میان آمده است:«إِنَّا أَنْذَرْنَاكُمْ عَذَابًا قَرِيبًا»؛ (نبأ/78، 40)، «أَنْذِرِ النَّاسَ يَوْمَ يَأْتِيهِمُ الْعَذَابُ»؛ (ابراهیم/14، 44؛ نوح/71، 1؛ سبأ/36، 46؛ کهف/18، 2؛ هود/11، 3) در آیات فراوانی انذار به روز قیامت با عناوین خاص آن تعلّق یافته و از برپایی آن روز بیم داده شده است؛ از جمله:«وَأَنْذِرْهُمْ يَوْمَ الْحَسْرَةِ»؛ (مریم/19، 39)، «وَأَنْذِرْهُمْ يَوْمَ الْآزِفَةِ»؛ (غافر/40،18)،«لِيُنْذِرَ يَوْمَ التَّلَاقِ»؛ (غافر/40،15)، «تُنْذِرَ يَوْمَ الْجَمْعِ»؛ (شوری/42،7)، «وَيُنْذِرُونَكُمْ لِقَاءَ يَوْمِكُمْ هَٰذَا»، (زمر/39، 71؛ انعام/6، 130)

3. عذاب دنیوی:

«أَنْذَرْتُكُمْ صَاعِقَةً مِثْلَ صَاعِقَةِ عَادٍ وَثَمُودَ»؛ (فصّلت/41، 13)، «أَمْ أَمِنْتُمْ مَنْ فِي السَّمَاءِ أَنْ يُرْسِلَ عَلَيْكُمْ حَاصِبًا فَسَتَعْلَمُونَ كَيْفَ نَذِيرِ»؛ (ملک/67، 17)، «وَلَقَدْ أَنْذَرَهُمْ بَطْشَتَنَا»، (قمر/54،36)

وسایل و مقارنات انذار:

فرمان انذار با رهنمودهایی از سوی خداوند مقرون گشته که می‌توان برخی از آنها را وسایل انذار دانست:

1. زبان روشن:

« لِتَكُونَ مِنَ الْمُنْذِرِينَ *بِلِسَانٍ عَرَبِيٍّ مُبِينٍ»، (شعراء/26، 194 195 و نیز احقاف/46، 12)

2. قرآن:

در بسیاری از آیات، قرآن انذارگر یا وسیله انذار معرفی شده است:«وَأُوحِيَ إِلَيَّ هَٰذَا الْقُرْآنُ لِأُنْذِرَكُمْ بِهِ...»؛ (انعام/6،19 و نیز اعراف/7،2؛ مریم/19،97؛ فرقان/25، 1؛ انعام/6، 92) براساس روایتی از پیامبر قرآن 4 بخش دارد و یک بخش آن فضایل و انذار است.

3. اخبار حکمت‌آمیز و رسا:

«وَلَقَدْ جَاءَهُمْ مِنَ الْأَنْبَاءِ مَا فِيهِ مُزْدَجَرٌ * حِكْمَةٌ بَالِغَةٌ فَمَا تُغْنِ النُّذُرُ»؛ (قمر/54، 4 5) برخی مفسّران مقصود از آیات کریمه «مُبَشِّرًا وَنَذِيرًا... وَ سِرَاجًا مُنِيرًا»؛ (احزاب/33، 45 46) را بیان مطالب براساس برهان و دلایل واضح دانسته‌اند.

در برخی از آیات نیز به مقارنات انذار اشاره شده است:

1. حفظ طهارت و آراستگی ظاهر:

«قُمْ فَأَنْذِرْ... وَثِيَابَكَ فَطَهِّرْ»؛ (مدثّر/74، 2، 4)

2. فروتنی در برابر پیروان:

«وَأَنْذِرْ ... وَاخْفِضْ جَنَاحَكَ لِمَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ»؛ (شعراء/26، 214 215)

3. عدم طرد پابرهنگان:

«وَأَنْذِرْ ... وَلَا تَطْرُدِ الَّذِينَ يَدْعُونَ رَبَّهُمْ...»؛ (انعام/6، 51 52)، بر همین اساس پیامبر می‌فرماید:«وَمَا أَنَا بِطَارِدِ الْمُؤْمِنِينَ *إِنْ أَنَا إِلَّا نَذِيرٌ مُبِينٌ»؛ (شعراء/26، 114 115)

4. عدم مداهنه نسبت به خویشاوندان:

«وَأَنْذِرْ عَشِيرَتَكَ...فَإِنْ عَصَوْكَ فَقُلْ إِنِّي بَرِيءٌ مِمَّا تَعْمَلُونَ»؛ (شعراء/26، 214 216)

5. همراهی انذار با تبشیر:

«مُبَشِّرًا وَنَذِيرًا»؛ (اسراء/17، 105؛ فرقان/25،56؛ احزاب/33،45؛ فتح/48،8)، «مُبَشِّرِينَ وَمُنْذِرِينَ»؛ (بقره/2، 213؛ نساء/4، 165؛ انعام/6، 48؛ کهف/18، 56) برخی از مفسران مقرون بودن انذار و تبشیر را در اتمام دعوت همانند متلازمین معرفی کرده‌اند. همراهی بشارت و انذار در بسیاری از آیات توجّه بسیاری را به‌کار کردهای آن دو معطوف ساخته است؛ برخی نقش تبشیر را نقش قائد یعنی دعوت، تشویق، تحریک و ایجاد رغبت از پیش رو و کارکرد انذار را کارکرد سائق یعنی راندن از پشت سر دانسته‌اند. برخی با اشاره به اینکه انگیزه‌های انسانی معمولاً براساس جلب منافع و دفع ضررها تنظیم می‌شود نقش بشارت و انذار را بر انگیختن و دامن زدن به آن دو انگیزه و تشویق را عامل حرکت و انذار را عامل باز دارنده معرفی کرده‌اند. از گفته التحقیق استفاده می‌شود که کارکرد بشارت ایجاد مقتضی و نقش انذار رفع موانع و دفع انحراف و گمراهی است. برخی با تکیه بر آنکه انسان تا احساس خطر مهمی نکند از جا حرکت نمی‌کند نقش انذار پیامبران را اعلام خطرهایی دانسته‌اند که به صورت تازیانه بر ارواح بی‌درد گمراهان چنان فرود می‌آید که هر قابلی را به حرکت درمی‌آورد. به گفته المیزان تبشیر و انذار برای متوسطان صورت می‌پذیرد، زیرا برخی از صالحان هیچ‌گونه تعلّقی به غیر خدا، مانند ثواب و عقاب ندارند.

پانویس

  1. . اقرب الموارد، ج 5، ص 378، «نذر».
  2. . نثر طوبی، ج 2، ص 448.
  3. . التبیان، ج 1، ص 62.
  4. . التحقیق، ج 12، ص 75، «نذر».
  5. . الفروق‌اللغویه، ص 78.
  6. . التحریر والتنویر، ج 11، ص 62.
  7. . التحقیق، ج 12، ص 75.
  8. . المعجم الاحصائی، ج 3، ص 1542.
  9. . بحارالانوار، ج 94، ص 387.
  10. . المیزان، ج20، ص305؛ کشف‌الاسرار، ج1، ص62؛ التبیان، ج 1، ص 62.
  11. . مجمع‌البیان، ج 9، ص 283.
  12. . همان، ج6، ص537؛ المیزان، ج12، ص90.
  13. . المیزان، ج 7، ص 39.
  14. . المیزان، ج 7، ص 39.
  15. . منهج الصادقین، ج 7، ص 442 443.
  16. . مجمع‌البیان، ج 5، ص 126.
  17. . جامع‌البیان، مج 12، ج 22، ص 156.
  18. . تفسیر قمی، ج 2، ص 24.
  19. . کشف الاسرار، ج 3، ص 493.
  20. . کشف الاسرار، ج 3، ص 493.
  21. . المیزان، ج 17، ص 38.
  22. . المیزان، ج 17، ص 66.
  23. . همان، ج 7، ص 98.
  24. . الکشاف، ج 3، ص 335.
  25. . بحار الانوار، ج35، ص 356.
  26. . التفسیر الکبیر، ج 25، ص 217.
  27. . فی ظلال القرآن، ج 2، ص 1099.
  28. . مجمع‌البیان، ج 7، ص 322.
  29. . المیزان، ج 20، ص 80.
  30. . مجموعه آثار، ج 16، ص 154، «سیره نبوی».
  31. . پیام قرآن، ج 7، ص 29.
  32. . التحقیق، ج 12، ص 75 76، «بشر».
  33. . نمونه، ج 9، ص 69.
  34. . المیزان، ج 3، ص 157.


منبع

دائره المعارف قرآن کریم، ج4، مدخل انذار [۱]