اقرار

اِقرار:اخبار قطعی به نفی حقی از خود یا ثبوت حقی برای غیر

اقرار از ماده «ق ر ر» و در لغت و عرف به معنای قرار دادن، ثابت کردن و اعتراف کردن است و در اصطلاح فقه به معنایِ اخبار قطعی به وجود حقی به زیان خود یا ثبوت حقی برای دیگران آمده است. به نظر برخی دیگر اقرار عبارت است از اِخبار قطعی به وجود حقی لازم به زیان خود یا نفی حق لازمی از خود یا به امری دیگر که این اخبار، حق یا حکمی را به ضرر خبر دهنده در پی دارد. اعتراف نیز به معنای اقرار است، با این تفاوت که در مفهوم اعتراف، معرفت و آگاهی نسبت به آنچه بدان اقرار می‌کند نهفته است؛ اما در اقرار نیست. برخی دیگر گفته‌اند:اعتراف همواره با زبان است؛ اما اقرار گاهی با زبان است و گاهی با غیر زبان. مفهوم اقرار در قرآن با واژه‌ها و تعبیرات گوناگونی ذکر شده؛ از جمله:1. «اقرار» و مشتقات آن؛ مانند:«أَأَقْرَرْتُمْ...قَالُوا أَقْرَرْنَا» (سوره آل‌عمران /3، 81؛ سوره بقره/2،84.) 2. «اعتراف» و مشتقات آن؛ مانند:«اعْتَرَفُوا بِذُنُوبِهِمْ» (توبه/9،102 و نیز سوره غافر/40،11؛ سوره ملک/67،11). 3. شهادت دادن به زیان خود؛ مانند:«شُهَدَاءَ...عَلَىٰ أَنْفُسِكُمْ» (سوره نساء/4،135؛ سوره انعام/6،130). 4. کلمه «بَلی» در پاسخ استفهام تقریری؛ مانند:«أَلَسْتُ بِرَبِّكُمْ قَالُوا بَلَىٰ» (اعراف/7،172؛ ملک/67، 8 9) 5. کلمه «عَلَیَّ» در برخی آیات؛ مانند:«وَلَهُمْ عَلَيَّ ذَنْبٌ» (سوره شعراء/26،14) در این آیات و مانند آن قرآن به برخی از مواردی که خداوند از بندگان خویش اقرار گرفته اشاره کرده است؛ مانند:اقرار گرفتن از آنها درباره ربوبیت خویش (اعراف/7،172) و نیز اقرار گرفتن انسانها از یکدیگر؛ مانند:اقرار گرفتن از ابراهیم(علیه السلام)در مورد شکستن بتها (سوره انبیاء/21،62) و اعتراف آنان به حقوق غیر؛ مانند اقرار زلیخا به بی‌گناهی یوسف (سوره یوسف/12،51)؛ همچنین در آیاتی پرشمار از اعتراف و اقرار گناهکاران به خطای خویش درآخرت سخن به میان آمده (سوره توبه/9،102) و در آیاتی دیگر برخی مباحث فقهی اقرار و احکام و آثار آن یادآوری شده است.

پیشینه و موارد اقرار:

اقرار گرفتن و اعتراف کردن از جمله شیوه‌های اثبات حقوق یا دیگر امور است که در همه جوامع بشری کاربرد فراوان داشته و همه انسانها در تمام اعصار از آن بهره می‌جسته‌اند، ازاین‌رو پیشینه این امر را باید به آغاز خلقت انسان بازگرداند. قرآن کریم در آیاتی متعدد به برخی از موارد اقرار گرفتن از انسانها یا اقرار و اعتراف کردن آنان در اعصار پیشین و نیز قیامت اشاره کرده است؛ از جمله:

1. اقرار کردن همه انسانها به ربوبیت خداوند:

«وَإِذْ أَخَذَ رَبُّكَ مِنْ بَنِي آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ وَأَشْهَدَهُمْ عَلَىٰ أَنْفُسِهِمْ أَلَسْتُ بِرَبِّكُمْ قَالُوا بَلَىٰ شَهِدْنَا »(سوره اعراف/7،172) قرآن به فلسفه این اقرار گرفتن اشاره کرده، می‌گوید:این امر بدان جهت بود که مبادا در قیامت بگویند ما نسبت به این امر غافل بودیم یا بگویند:چون پدران ما مشرک بودند ما نیز مشرک شدیم:« أَنْ تَقُولُوا يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِنَّا كُنَّا عَنْ هَٰذَا غَافِلِينَ* أَوْ تَقُولُوا إِنَّمَا أَشْرَكَ آبَاؤُنَا مِنْ قَبْلُ وَكُنَّا ذُرِّيَّةً مِنْ بَعْدِهِمْ» (اعراف/7،172 173) درباره چگونگی این اقرارگیری از فرزندان آدم برخی گفته‌اند:خداوند از همه فرزندان آینده آدم در عالم* ذر درباره ربوبیت خود اقرار گرفت. نظر دیگر این است که مراد از اقرار گرفتن قرار دادن استعداد خداشناسی و توحید در عقول و فطرت انسانها و پذیرش آن از سوی بشر است، بنابراین، اقرار گرفتن از بشر به زبان تکوین و آفرینش بوده است.

2. اقرار پیامبران و پیروان آنان به نبوت پیامبر بعدی:

خداوند با همه پیامبران و پیروان آنان درباره پذیرش پیامبران بعدی پیمان بسته و از آنان در این‌باره اقرار گرفته و آنان نیز به این امر اقرار کرده‌اند:«وَإِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثَاقَ النَّبِيِّينَ لَمَا آتَيْتُكُمْ مِنْ كِتَابٍ وَحِكْمَةٍ ثُمَّ جَاءَكُمْ رَسُولٌ مُصَدِّقٌ لِمَا مَعَكُمْ لَتُؤْمِنُنَّ بِهِ وَلَتَنْصُرُنَّهُ قَالَ أَأَقْرَرْتُمْ وَأَخَذْتُمْ عَلَىٰ ذَٰلِكُمْ إِصْرِي قَالُوا أَقْرَرْنَا قَالَ فَاشْهَدُوا وَأَنَا مَعَكُمْ مِنَ الشَّاهِدِينَ» (آل‌عمران/3، 81) سپس تأکید کرده که هرکس از این اقرار روی گرداند از فاسقان خواهد بود:«فَمَنْ تَوَلَّىٰ بَعْدَ ذَٰلِكَ فَأُولَٰئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ» (آل عمران/3،82) برخی مفسران این پیمان و اعتراف را عام و مربوط به همه پیامبران و پیروان آنان دانسته‌اند که خداوند از آنان نسبت به پذیرش پیامبر بعدی و ایمان به او اقرار گرفته است؛ ولی عده‌ای دیگر معتقدند این اقرار خاص و صرفاً در مورد تصدیق و ایمان پیامبران و امتهای پیشین به پیامبر اسلام بوده است. نظر دیگر این است که خداوند از امت هر پیامبری درباره ایمان آوردن و تصدیق او پیمان گرفت و آنان بدین امر اعتراف کردند، به هرحال، مخاطبان آیه اهل کتاب هستند تا با یادآوری این پیمانها به پیامبر اسلام ایمان آورند.

3. اقرار بنی‌اسرائیل به پیمان الهی:

از دیگر موارد اقرار در امتهای پیشین اقرار گرفتن خداوند از بنی‌اسرائیل در موارد متعدد، مانند یکتاپرستی، نیکو سخن گفتن با مردم، احسان به والدین و خویشاوندان، یتیمان و مساکین، بر پای داشتن نماز، پرداخت زکات، پرهیز از کشتن و بیرون راندن یکدیگر از وطن خود است. آنان نیز این پیمان را پذیرفتند:«وَإِذْ أَخَذْنَا مِيثَاقَ بَنِي إِسْرَائِيلَ لَا تَعْبُدُونَ إِلَّا اللَّهَ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا وَذِي الْقُرْبَىٰ وَالْيَتَامَىٰ وَالْمَسَاكِينِ وَقُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ ... *لَا تَسْفِكُونَ دِمَاءَكُمْ وَلَا تُخْرِجُونَ أَنْفُسَكُمْ مِنْ دِيَارِكُمْ ثُمَّ أَقْرَرْتُمْ وَأَنْتُمْ تَشْهَدُونَ» (بقره/2،83 84) مراد از «میثاق» در این آیات، پیمانهایی است که به واسطه عقل و شرع و پیامبران الهی و کتب آسمانی از جمله تورات از بنی‌اسرائیل گرفته شده است و آنان به انجام دادن این امور تعهد و اقرار کرده‌اند.

4. اقرار به بی‌گناهی یوسف(علیه السلام):

برادران یوسف، در مواردی به آن حضرت ستم روا داشته و حق او را تضییع کردند؛ اما پس از مدتی نزد پدر به گناه و خطای خویش اعتراف و از آن حضرت برای خود درخواست استغفار کردند:«قَالُوا يَا أَبَانَا اسْتَغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا إِنَّا كُنَّا خَاطِئِينَ» (یوسف/12،97)؛ همچنین هنگامی که پس از سالها دوری از حضرت یوسف وی را یافتند نزد او نیز به خطای خویش اعتراف کردند:«قَالُوا تَاللَّهِ لَقَدْ آثَرَكَ اللَّهُ عَلَيْنَا وَإِنْ كُنَّا لَخَاطِئِينَ» (سوره یوسف/12،91) زلیخا نیز پس از افترا زدن به یوسف و به زندان افکندن او به گناه خود اعتراف کرد و یوسف را بی‌گناه شمرد:«قَالَتِ امْرَأَتُ الْعَزِيزِ الْآنَ حَصْحَصَ الْحَقُّ أَنَا رَاوَدْتُهُ عَنْ نَفْسِهِ وَإِنَّهُ لَمِنَ الصَّادِقِينَ *ذَٰلِكَ لِيَعْلَمَ أَنِّي لَمْ أَخُنْهُ بِالْغَيْبِ... * وَمَا أُبَرِّئُ نَفْسِي إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ» (یوسف/12، 51، 53 و نیز 32)، چنان‌که زنان دربار نیز پس از سوءظن به وی به پاکی آن حضرت اعتراف کردند:«قَالَ مَا خَطْبُكُنَّ إِذْ رَاوَدْتُنَّ يُوسُفَ عَنْ نَفْسِهِ قُلْنَ حَاشَ لِلَّهِ مَا عَلِمْنَا عَلَيْهِ مِنْ سُوءٍ»(یوسف/12،51)

5. اقرار مشرکان به توحید و ربوبیت خداوند:

مشرکان عصر بعثت با وجود اینکه منکر معاد بودند خداوند درباره آنان خطاب به پیامبر می‌فرماید:اگر از اینان بپرسی که مالک زمین و آنچه در آن است چه کسی است، پروردگار آسمانهای هفت‌گانه و عرش کیست و حکومت همه موجودات به دست چه کسی است؟ اعتراف خواهند کرد که مالک و پروردگار همه اینها خداست و همه امور به دست اوست:«قُلْ لِمَنِ الْأَرْضُ وَمَنْ فِيهَا... * سَيَقُولُونَ لِلَّهِ... *قُلْ مَنْ رَبُّ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَرَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِيمِ * سَيَقُولُونَ لِلَّهِ... * قُلْ مَنْ بِيَدِهِ مَلَكُوتُ كُلِّ شَيْءٍ وَهُوَ يُجِيرُ وَلَا يُجَارُ عَلَيْهِ * سَيَقُولُونَ لِلَّهِ» (مؤمنون/23، 84 89) و نیز می‌گوید:اگر از آنان بپرسی که روزی دهنده شما از آسمان و زمین و مالک گوش و چشمها و تدبیر کننده امور کیست اعتراف خواهند کرد که خداوند است:«قُلْ مَنْ يَرْزُقُكُمْ مِنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ أَمَّنْ يَمْلِكُ السَّمْعَ وَالْأَبْصَارَ... وَمَنْ يُدَبِّرُ الْأَمْرَ فَسَيَقُولُونَ اللَّهُ» (یونس/10،31) سپس خداوند در ادامه این آیات آنان را توبیخ کرده و می‌گوید:شما که به این حقایق اعتراف دارید چرا متذکر نمی‌شوید:«أَفَلَا تَذَكَّرُونَ» (مؤمنون/23،85) و چرا تقوا پیشه نمی‌کنید:«اَفَلا تَتَّقون» (مؤمنون/23،87 و نیز یونس/10،31)؛ یعنی شما که اعتراف به توحید و رازقیت و مدبریت خداوند دارید چرا از خشم او نمی‌هراسید و معاد را انکار می‌کنید، قرآن را اسطوره می‌دانید و انبیای الهی را به سخره می‌گیرید؟

6. اقرار سرکشان و گناهکاران به گناه خود:

از جمله مواقعی که انسانها زبان به اقرار و اعتراف می‌گشایند هنگام قبض روح و نیز هنگام مشاهده عذاب الهی است. بنابر آیه 37 اعراف/7 بت‌پرستان هنگام قبض روح و آنگاه که فرشتگان الهی از آنان سراغ بتهایشان را می‌گیرند، به کفر خویش اعتراف می‌کنند:«حَتَّىٰ إِذَا جَاءَتْهُمْ رُسُلُنَا يَتَوَفَّوْنَهُمْ قَالُوا أَيْنَ مَا كُنْتُمْ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ قَالُوا ضَلُّوا عَنَّا وَشَهِدُوا عَلَىٰ أَنْفُسِهِمْ أَنَّهُمْ كَانُوا كَافِرِينَ» همچنین در آیه‌ای دیگر از اقرار گرفتن از جن و انس در محشر در مورد آمدن پیامبران الهی و بازگو کردن آیات خدا و بیم دادن آنان از آخرت سخن به میان آمده است که در پی این اقرار، آنان همگی به این امر اعتراف کرده و به کفر خود شهادت می‌دهند:«يَا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ أَلَمْ يَأْتِكُمْ رُسُلٌ مِنْكُمْ يَقُصُّونَ عَلَيْكُمْ آيَاتِي وَيُنْذِرُونَكُمْ لِقَاءَ يَوْمِكُمْ هَٰذَا قَالُوا شَهِدْنَا عَلَىٰ أَنْفُسِنَا وَغَرَّتْهُمُ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا وَشَهِدُوا عَلَىٰ أَنْفُسِهِمْ أَنَّهُمْ كَانُوا كَافِرِينَ» (انعام/6،130) هنگام ورود کافران به جهنم نیز نگهبانان جهنم از آنان نسبت به آمدن انبیای الهی و تعالیم آنها اقرار می‌گیرند و آنان به این امر اعتراف می‌کنند:«وَسِيقَ الَّذِينَ كَفَرُوا إِلَىٰ جَهَنَّمَ زُمَرًا حَتَّىٰ إِذَا جَاءُوهَا فُتِحَتْ أَبْوَابُهَا وَقَالَ لَهُمْ خَزَنَتُهَا أَلَمْ يَأْتِكُمْ رُسُلٌ مِنْكُمْ يَتْلُونَ عَلَيْكُمْ آيَاتِ رَبِّكُمْ وَيُنْذِرُونَكُمْ لِقَاءَ يَوْمِكُمْ هَٰذَا قَالُوا بَلَىٰ وَلَٰكِنْ حَقَّتْ كَلِمَةُ الْعَذَابِ عَلَى الْكَافِرِينَ» (زمر/39،71) در آیات متعدد دیگر از جمله 27 30 انعام/6؛ 44 اعراف/7؛ 34 سوره احقاف/46 و 6 9 سوره ملک/67 نیز از اقرار کردن کافران و گناهکاران به حقانیت توحید، معاد و عصیان و خطاکار بودن خود سخن به میان آمده است.

فقه و اقرار:

اقرار به حق غیر یا نفی حقی از خود، در فقه اسلامی مطرح است و به آن «قاعده اقرار» نیز اطلاق می‌گردد.فقیهان اسلامی مباحث متعددی در رابطه با این موضوع مطرح کرده‌اند که برخی از این مباحث به شرح ذیل است:

1. ارکان اقرار:

اقرار دارای 4 رکن است که هریک از این ارکان دارای شرایطی است:

الف. «مُقِرّ»؛

یعنی کسی که به زیان خود یا نفع دیگری اقرار می‌کند. شرایط مقر عبارت است از:بلوغ*، عقل*، اختیار*، حریت، قصد و قدرت بر تصرف شرعی در آنچه بدان اقرار کرده است، بنابراین، اقرار طفل، مجنون*، مُکرَه، مفلس، محجور و سفیه در تمام یا برخی موارد نافذ نیست، ازاین‌رو قرآن در کتابت حق طلبکار که نوعی اقرار به شمار می‌رود به ولیّ افراد سفیه و ضعیف فرمان داده است که از طرف آنان بدهیشان را ثبت کنند:«فَإِنْ كَانَ الَّذِي عَلَيْهِ الْحَقُّ سَفِيهًا أَوْ ضَعِيفًا أَوْ لَا يَسْتَطِيعُ أَنْ يُمِلَّ هُوَ فَلْيُمْلِلْ وَلِيُّهُ» (بقره/2، 282) از جمله مصادیق سفیه و ضعیف و ناتوان از املا در این آیه طفل و مجنون‌اند.

ب. «مُقَرٌّله»

و او کسی است که اقرار به نفع او انجام می‌گیرد. در مَقرّله نیز شرط است که اهلیت تملک داشته باشد، مُقِرّ را تکذیب نکند و معین باشد.

ج. «مُقَرٌّ به»؛

یعنی موضوع اقرار که یا مال* است یا نسب یا حق، و حق نیز یا حق الله است یا حق‌الناس. در مقرٌّبه اگر از اموال باشد شرط است که قابل تملک باشد و مملوک مقر نباشد.

د. آنچه اقرار با آن تحقق پیدا می‌کند؛

اقرارْ لفظ یا عبارت خاصی نداشته و به هر لفظی که بر آن دلالت کند صحیح است؛ همچنین اقرار به نوشتن نیز معتبر است. برخی اقرار را به اشاره‌ای که مقصود را بفهماند نیز جایز دانسته‌اند. قرآن به برخی از الفاظ و روشهای اقرار اشاره کرده است؛ از جمله واژه اقرار:«قَالُوا أَقْرَرْنَا» (آل‌عمران/3، 81)، کلمه «بَلی»:«قَالُوا بَلَىٰ »(اعراف/7،172) و شهادت دادن به زیان خود:«قَالُوا شَهِدْنَا عَلَىٰ أَنْفُسِنَا» (انعام/6،130) و املای حق دیگران:«الَّذِي عَلَيْهِ الْحَقُّ... فَلْيُمْلِلْ» (بقره/2، 282)

2. احکام اقرار:

الف. حکم تکلیفی:

با توجه به تفاوت مقرٌّبه که حق الناس است یا حق الله و نیز حق مالی است یا غیر مالی، اقرار دارای احکام متفاوتی است؛ از جمله:

یک. وجوب:

اقرار در مورد حق الناس اعم از حق مالی یا غیرمالی، واجب است. برخی فقیهان وجوب این امر را از آیه 135 نساء/4 استفاده کرده‌اند که در آن مؤمنان به اقامه قسط و عدالت هرچند مستلزم شهادت دادن به زیان خود باشد مأمور گشته‌اند:«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُونُوا قَوَّامِينَ بِالْقِسْطِ شُهَدَاءَ لِلَّهِ وَلَوْ عَلَىٰ أَنْفُسِكُمْ» همچنین از کلمات برخی فقیهان استفاده می‌شود که اگر خمس و زکات از سوی فردی که اطاعت او شرعاً واجب است مطالبه شود اقرار به آن واجب خواهد بود.

دو. حرمت:

اقرار برخلاف واقع حرام است؛ مانند اینکه فردی به دروغ اقرار کند که با زن محصنه‌ای زنا کرده که به نظر برخی، چنین اقراری براساس آیه «إِنَّ الَّذِينَ يَرْمُونَ الْمُحْصَنَاتِ الْغَافِلَاتِ الْمُؤْمِنَاتِ لُعِنُوا فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ» (نور/24،23) حرام است.

سه. استحباب ترک اقرار:

اقرار اگر مربوط به حق الله و غیر مالی باشد مستحب است شخص اقرار نکرده و تنها در پیشگاه خداوند توبه کند.

ب. حکم وضعی:

به موجب فقه اسلامی اقرار شخص عاقل به زیان خود یا به نفع دیگری نافذ است. درباره حجیت این اقرار به ادلّه متعددی از جمله آیات قرآن استناد شده است؛ مانند:

یک. آیاتی که در آن ماده اقرار به‌کار رفته و خداوند از انسان طلب اقرار کرده است. طبق یک نظر، این آیات دلالت ضمنی بر حجیت اقرار دارد، زیرا اگر اقرار حجّت نبود خداوند از آنان طلب اقرار نمی‌کرد:«... قَالَ أَأَقْرَرْتُمْ وَأَخَذْتُمْ عَلَىٰ ذَٰلِكُمْ إِصْرِي قَالُوا أَقْرَرْنَا...» (آل‌عمران/3،81) اقرار مذکور در آیه اطلاق دارد و اقرار کننده در همه موارد متعهد به مفاد آن است. بر پایه قولی دیگر، آیه ارتباطی با حجیت اقرار ندارد، زیرا اقرار در آن به معنای پذیرش بیانهای خداوند از مردم است مبنی بر اینکه ایمان بیاورند و پیامبرانش را یاری کنند. سپس خداوند بر این پذیرش آنها شاهد می‌گیرد، در نتیجه، این آیه به قاعده اقرار ارتباطی ندارد. آیه 84 بقره/2 نیز همین مضمون را دارد.

دو. آیاتی که در آنها لفظ اعتراف آمده است. به نظر برخی فقها و مفسران، این آیات بر حجیت اقرار دلالت می‌کند، زیرا مثلا در آیه «فَاعْتَرَفُوا بِذَنْبِهِمْ فَسُحْقًا لِأَصْحَابِ السَّعِيرِ» ملک/67،11) دور بودن کافران از رحمت خدا بر اعتراف کردن و اقرار آنان به گناه مترتب شده است؛ ولی به نظر شماری دیگر هرچند آیه 102 سوره توبه/9، که مضمونی مشابه همین آیه دارد به نوعی دربردارنده اعتراف گناهکاران به زیان خود است؛ ولی بر نافذ بودن اقرار فرد عاقل به زیان خود، دلالتی ندارد. آیه 11 سوره غافر/40 نیز همین مضمون را دارد.

سه. آیاتی که در آنها گواهی دادن به زیان خود مطرح شده است؛ از جمله:«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُونُوا قَوَّامِينَ بِالْقِسْطِ شُهَدَاءَ لِلَّهِ وَلَوْ عَلَىٰ أَنْفُسِكُمْ...» (نساء/4،135) برخی گفته‌اند که این آیه صریح‌ترین آیه درباره حجیت اقرار است؛ نیز گفته‌اند:در این آیه فقیهان گواهی دادن به زیان خویش را اجماعاً اقرار دانسته‌اند، زیرا امر وجوبی خداوند به ادای شهادت برای خدا و به زیان خود، با وجوب پذیرش این شهادت و در نتیجه نفوذ اقرار به زیان خود ملازمه دارد. در پاسخ به این استدلال گفته‌اند که مراد آیه ظاهراً وجوب ادای شهادت و حرمت کتمان هرچند بر ضد خود رساتر است و پذیرش شهادت مؤمنان به زیان خودشان منوط به وجود شرایط قبول شهادت (مانند عدالت و...) است، پس آیه با قاعده نفوذ اقرار (که منوط به وجود این شرایط نیست) ارتباطی ندارد. آیات 130 انعام/6، 37 اعراف/7 نیز چنین مضمونی دارد.

چهار. آیاتی که در آن، ترکیب جمله، معنای اقرار را افاده می‌کند؛ مانند:«أَلَسْتُ بِرَبِّكُمْ قَالُوا بَلَىٰ ۛ شَهِدْنَا....»(اعراف/7،172) برخی این آیه را اصل و اساس در اقرار دانسته‌اند. آیه 9 ملک/67 و 50 غافر/40 نیز همین مضمون را دارد.

همچنین به آیه 282 بقره/2 نیز برای حجیت اقرار استدلال شده است. به گفته برخی مفسران اگر اقرار مدیون نافذ نباشد، املای او نسبت به املای دیگران اولویتی ندارد، پس بر طبق این آیه، اقرار هر اقرار کننده‌ای به زیان خودش نافذ است.

برای اثبات حجیت اقرار، افزون بر آیات قرآن به روایات، عقل و اجماع نیز استدلال شده است.

3. رجوع از اقرار:

بازگشت از اقرار از دو جهت قابل بحث است:جهت نخست آنکه آیا رجوع از اقرار جایز است یا نه؟ از برخی آیات استفاده می‌شود که بازگشت از اقرار جایز نیست؛ از جمله آیات 81 82 آل‌عمران/3 که در آن از اقرار پیامبران و پیروان آنان سخن به میان آمده و سپس حکم به فاسق بودن کسانی شده است که از اقرار خود باز گردند:«قَالُوا أَقْرَرْنَا قَالَ فَاشْهَدُوا وَأَنَا مَعَكُمْ مِنَ الشَّاهِدِينَ * فَمَنْ تَوَلَّىٰ بَعْدَ ذَٰلِكَ فَأُولَٰئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ» همچنین جایز نبودن این امر از آیه 135 نساء/4 که در آن مؤمنان از رویگرداندن از حق پس از اقرار کردن بر ضد خود یا خویشاوندانشان برحذر داشته شده‌اند، نیز قابل استفاده است:«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُونُوا قَوَّامِينَ بِالْقِسْطِ شُهَدَاءَ لِلَّهِ وَلَوْ عَلَىٰ أَنْفُسِكُمْ أَوِ الْوَالِدَيْنِ وَالْأَقْرَبِينَ... وَإِنْ تَلْوُوا أَوْ تُعْرِضُوا فَإِنَّ اللَّهَ كَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرًا»

جهت دوم آن است که آیا سخن اقرار کننده در صورت بازگشت نافذ و پذیرفته است یا نه؟ برخی از فقیهان با استناد به آیه 15 قیامت/75:«وَلَوْ أَلْقَىٰ مَعَاذِيرَهُ» آن را نافذ ندانسته‌اند. شماری دیگر از فقها با استناد به روایات، بازگشت از اقرار را در مواردی که اقرار موجب رجم یا کشته شدن یا اجرای حدّ سرقت می‌شود نافذ ندانسته و در سایر موارد آن را نافذ دانسته‌اند.

4. اقرار کردن ضد غیر:

اقرار کردن بر ضد غیر به طور عادی نافذ نیست؛ اما در پاره‌ای موارد این اقرار نافذ و حتی واجب است. در آیه 282 بقره/2 ولیّ طفل و مجنون و کسانی که توانایی کتابت دیون خود را ندارند مأمور شده‌اند که از طرف آنان بدهیشان را املا کنند:«فَإِنْ كَانَ الَّذِي عَلَيْهِ الْحَقُّ سَفِيهًا أَوْ ضَعِيفًا أَوْ لَا يَسْتَطِيعُ أَنْ يُمِلَّ هُوَ فَلْيُمْلِلْ وَلِيُّهُ بِالْعَدْلِ»واژه «ولیّ» در آیه افزون بر ولیّ شرعی، قیم، وکیل و مترجم را نیز شامل می‌شود. به نظر برخی فقها آیه بر نفوذ اقرار وصی به زیان یتیم نیز دلالت دارد؛ همچنین خداوند در آیه 135 نساء/4 مؤمنان را به اقامه قسط و گواهی دادن به حق، هرچند بر ضد خود یا والدین یا خویشاوندانشان باشد فرمان داده است:« يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُونُوا قَوَّامِينَ بِالْقِسْطِ شُهَدَاءَ لِلَّهِ وَلَوْ عَلَىٰ أَنْفُسِكُمْ أَوِ الْوَالِدَيْنِ وَالْأَقْرَبِينَ»

پانویس

منبع

دائره المعارف قرآن کریم، ج4، مدخل "اقرار" از حمیده عبداللهی و بخش فقه و حقوق[۱]