ادراک حسی از دیدگاه ابن سینا (کتاب)
نویسنده
محمد تقی فعالی
معرفی اجمالی کتاب
معرفت‌شناسي در ميان شاخه‌هاي بسيار متنوع فلسفه از جهاتي ممتاز است. شايد مهم‌ترين جهت اين باشد كه بسياري از مباحث و مسائل ديگر شاخه‌هاي فلسفه، توانمندي عقل و ذهن را در درك و كشف واقعيت از پيش پذيرفته‌اند و وجود معرفت را مسلّم انگاشته‌اند. حال آن كه خود اين مسئله، مانند مسائل ديگر از قبيل تحليل معرفت، ارزشمندي ادراكات، ملاك توجيه باور و ... تنها بخشي از مسائل معرفت‌شناسي است كه بايد به آن پرداخته شود. در اين ميان، مسئله ادراك حسي نقشي ممتاز دارد؛ زيرا مايه و اساس ديگر ادراكات تصوري و تصديقي است. از ديرباز حكما بر اهميّت حواس در شناخت حقيقت انگشت نهاده و آنها را مجاري علم دانسته‌اند. ليكن اندك كساني كوشيده‌اند به اين مسئله به قدر اهميّت آن، بپردازند، كه نتيجة آن كاستن از ارج تجربه و حقير انگاشتن نقش حس بوده است. اما در كنار اين جريان غالب، فرزانگاني بوده‌اند كه ضمن احترام به ميراث گذشتگان، آن را مورد بازكاوي و نقد دانسته‌اند. بوعلي سينا از همين كسان بود، كه تأمل جدّي در نقش حواس نمود. وي در نوشته‌هاي مفصل خود، به حقيقت، با نگاهي دقيق به بررسي حواس و نحوة كسب معرفت از اين مجاري پرداخت. مؤلف در اين اثر با مراجعه به متون دست اول فيلسوفان مسلمان به خصوص ابن‌سينا ديدگاه‌هاي آنها را استنباط مي‌كند و با سنجيدن آنها با مباني فلسفه اسلامي آنها را تبيين مي‌كند. مؤلف از روش مطالعة تطبيقي هم بهره مي‌برد و ديدگاه‌هاي ابن‌سينا را با دو فيلسوف صاحب مكتب ديگر يعني شيخ اشراق و ملاصدرا مي‌سنجد و نقاط اشتراك و اختلاف آنها را بر مي‌شمرد.
بخشهای کتاب
مطالب كتاب «ادراك حسي از ديدگاه ابن‌سينا» در پنج بخش صورت‌بندي شده است. بخش اول، شامل مباحثي است درباب حقيقت «نفس» و ويژگي‌هاي آن. در بخش دوم، «قواي نفس» و ارتباط آنها با نفس، با يكديگر و با بدن مورد بررسي واقع شده‌اند؛ مبحث «ادراك»، ارزش ادراكات و مراحل ادراك در بخش سوم كتاب ملاحظه خواهد شد، بخش چهارم احساس و نقش آن را بررسي مي‌كند و در بخش پنجم به «حواس» پرداخته شده است.
ارزش کتاب
از نكات مهم كتاب اين است كه، به موضوعي بديع كه در آثار حكماي مسلمان به طور مستقل نيامده است، پرداخته و سعي مي‌كند مسائلي را كه در معرفت‌شناسي جديد در خصوص ادراك حسي به چشم مي‌خورد، از سنّت فلسفة اسلامي استخراج و به بحث بگذارد. در جاي جاي مباحث، به مناسبت، ديدگاه‌هاي مختلف، به طور عام، و ديدگاه شيخ اشراق و صدرالمتألهين، به خصوص، آورده شده‌اند. ضمناً از آراي علامه طباطبايي و غيره، بعضاً، استفاده شده است، به طوري كه با رنگ تطبيق گرفتن، مباحث بهتر و جامع‌تر فهميده مي‌شود و ضمناً ديدگاه‌هاي اين دو فيلسوف مهم جهان اسلام هم دربارة ادراك حسي روشن مي‌شود. نكته ديگر آن است كه، در اين اثر، خواننده با نظراتي از شيخ آشنا خواهد شد كه خلاف نظريه‌ايست كه مشهور به او نسبت داده‌اند؛ از قبيل نقش بيست‌گانة احساس، تعداد هشت‌گانة حواس ظاهري و غيره.
وضعیت نشر
کتاب حاضر توسط حوزه علميه قم، دفتر تبليغات اسلامي، مركز انتشارات منتشر شده است .
منابع
سایت پژوهشکده فلسفه و کلام اسلامی(18 مرداد 1391)