ابن عجیبه
ابوالعباس احمد بن محمد بن مهدي بن عجيبة حسنى (1160-1224ق)، مفسر و دانشمند مراكشى قرن سیزدهم هجری است. وی علوم فقهی و ادبی را نزد اساتیدی همچون محمد السوسى، احمد الرشا فرا گرفت.
ولادت
ابوالعباس احمد بن محمد بن مهدي بن عجيبة حسنى در قرية الخميس، واقع در ناحية منسوب به قبيلة انجرا، در سواحل جنوبى مديترانه ميان طنجه و تطوان در سال 1160 یا 1161 قمری متولد شد.
خاندان
خانوادة او از شرفاي (سادات‌ِ) محل تولدش بوده‌اند. در اصل از طريق حسن مثنى و حسن بن على علیه السلام به على بن ابى طالب علیه السلام مى‌رسد.
اساتید
وي تحصيلات مقدماتى و قرائت قرآن را در زادگاه خود فراگرفت و يك چند در قصر الكبير نزد فقيه محمد السوسى و سپس در تطوان نزد استادانى چون احمد الرشا، عبدالكريم بن قرّيش و محمد ورزازي به تحصيل فقه و كلام و تفسير و علوم ادبى پرداخت. هنگامى كه شيخ محمد جنوي به تطوان آمد، وي ملازم مجلس درس او شد و فقه و حديث و سپس مباحثى در عرفان را از او فراگرفت.
پس از وفات محمد جنوي، ابن عجيبه عازم فاس شد و در آنجا به مجلس درس سيدي محمد التاودي ابن سوده پيوست و از او اجازة تدريس و نقل حديث گرفت. ولى چندي بعد به تطوان بازگشت و به تعليم و تدريس مشغول شد و در اين سفر با عارف مشهور سيدي محمد بوزيدي آشنا و به طريقة درقاوي وارد شد.
وي قبلاً در مجالس درس محمد جنوي به عرفان گرايش يافته و حكم ابن عطاءالله و اصول الطريقة شيخ زرّوق را خوانده بود ولى ورود به طريقة درقاوي تحولى اساسى در فكر و روح او پديد آورد، از علوم ظاهر به علم باطن روي آورد، از علايق دنيوي دست شست و در ري‌ّ صوفيه به سياحت در نواحى مختلف و ارشاد طالبان و تأسيس زاويه‌هايى براي اجتماع صوفيه و سير و سلوك روحانى پرداخت.
تالیفات
صورتى كه ابن عجيبه خود از تأليفات و نوشته‌هاي خويش در فهرست بدست مى‌دهد، شامل 38 عنوان است كه ديوان او يعنى قصايد و توشيحات و آثار منظوم او را نيز دربرمى‌گيرد و مترجم فهرسه به زبان فرانسه 4 عنوان ديگر از منابع موجود بدست آورده و در مقدمه ترجمه فهرسه نقل كرده است.
علاوه بر اينها در برخى از فهرست هاي نسخه‌هاي خطى، آثار ديگري نيز به نام او ثبت كرده‌اند كه ظاهراً غير از عناوين مندرج در فهرسه است و بايد يا بعد از تأليف آن كتاب نوشته شده باشند يا خود او در هنگام نگارش فهرسه نام آنها را در خاطر نداشته است. معروف‌ترين آثار او اينهاست
- البحر المديد فى تفسير القرآن مجيد، در 4 جلد. بخشى از آن در قاهره به چاپ رسيده است.
- ايقاظ الهمم فى شرح الحكم، شرح الحكم ابن عطاءالله سكندري است كه يك بار در 1331 ق در قاهره و بار ديگر در 1961 م در همانجا طبع و نشر شده است.
- الفتوحات الالهية فى شرح المباحث الاصلية، شرح منظومة عرفانى ابن بناء سرقسطى است كه ابن عجيبه آن را نيز به اشارة شيخ خود سيدي محمد بوزيدي تأليف كرده است.
- معراج التشوف الى حقائق التصوف، رساله‌اي است در شرح پاره‌اي الفاظ و اصطلاحات صوفيه.
- الفتوحات القدوسية فى شرح المقدمة الاجرومية، شرحى است بر مقدمة منظومة معروف ابن آجروم در نحو كه ابن عجيبه آن را به دو وجه نحوي و باطنى گزارش و تفسير كرده است.
- ازهار البستان فى طبقات الاعيان، در بيان احوال بزرگان مذهب مالكى است كه در ضمن آن به ذكر نحويان و محدثان و صوفيه نيز پرداخته است.
- الفهرسة، چنان كه ذكر آن گذشت، شرح احوال خود اوست.
- ديوان، كه شامل قصايد و مقطعاتى در موضوعات عرفانى است و خمريه‌هايى نيز در آن هست كه تأثير شعر صوفيانة ابن فارض در آنها آشكار است.
وفات
سرانجام‌ابن عجیبه در غماره به طاعون مبتلا شد و در سال 1224 قمری درگذشت. مقبرة او در نزديكى طنجه، بر بلنديهايى كه بر قرية زميج و نيز بر دريا و صخره‌هاي جبل‌الطارق مشرف است، واقع شده و هر سال در اواخر تابستان درويشان درقاوي در آنجا گرد مى‌آيند و با مراسم خاصى ياد او را گرامى مى‌دارند
منابع