ابراهیم استرآبادی

ابْراهیم استرآبادی (درگذشته به سال 965 قمری، 1558 میلادی)، از خوشنویسان تعلیق و نستعلیق ایران است. ابراهیم نستعلیق را خوب و خط تعلیق را استادانه می‌نوشت. قمی گوید: وی تعلیق را «به غایت نازک و صاف ساخت» تا جایی که او را سومِ خواجه عبدالحیّ و درویش عبداللـه به‌شمار آورده‌اند که هر دو از استادان قلم تعلیق بوده‌اند.

منصبها و خدمات

او مدتی منشی آستان قدس رضوی بوده و زمانی نیز در قم به کتابت پرداخته است، اما کتیبۀ سر درِ شمالی ایوان جنوبی آستان حضرت معصومه(سلام الله علیها) که قُمی کتابت آن را به وی نسبت داده، خط اسماعیل فرزند اوست. او شعر نیز می‌سروده و از دانشوران روزگار خود بوده است. ابراهیم را در شمار 40 خوشنویس کتابخانۀ بایسنقر میرزای تیموری نام برده‌اند و این اشتباه از مصطفی عالی (صص 27-28) سرزده که نام و زمان زندگانی هنرمندان روزگار تیموریان و صفویان را درهم آمیخته است.

در تذکره‌ها

نام ابراهیم را نخستین‌بار در تذکرۀ تحفۀ سامی می‌یابیم که در 957 قمری، 1550 میلادی در دست تألیف بوده و مؤلف آن می‌نویسد که در این کتاب شرح احوال هنرمندانی را آورده که «از طلوع آفتاب عالمتاب این دولت عظمی (صفویان) الی یومنا هذا لوای فصاحت افراشته‌اند». بنابراین او به هنگام تألیف تذکره تحفۀ سامی زنده بوده، زیرا سام میرزا هرجا از هنرمندِ در گذشته‌ای نام برده از سال و جای درگذشت او نیز یاد کرده است، در حالی که بیان وی در مورد ابراهیم استرابادی زنده بودن وی را در هنگام تألیف این کتاب نشان می‌دهد. سال درگذشت او را نویسندۀ ریحان نستعلیق 965ق (بیانی، 14) و اصفهانی 990ق (ص 250) آورده‌اند که قول صاحب ریحان نستعلیق به سبب نزدیکی با روزگار ابراهیم درخور پذیرش است.

آثار

احوال و آثار ابراهیم را تذکره‌نویسان متأخر گویا به سبب آنکه نسبت استرابادی را در آثار خود به کار نمی‌برده، با احوال و آثار بعضی از خوشنویسان همنام او درآمیخته‌اند (بیانی. 8، 21)، مثلاً آنچه میرزا حبیب اصفهانی در زیر نام ابراهیم منشی آورده برگردان نارسایی است از شرح حال ابراهیم استرابادی در گلستان هنر که بعداً به همان‌گونه در احوال و آثار خوشنویسان آمده است. پس به احتمال می‌توان گفت که نسخۀ اسکندرنامۀ ترکی موجود در کتابخانۀ سلطنتی (سابق) ایران با رقم «الفقیر ابراهیم المنشی الحضره الرّضوی به تاریخ شهر رمضان‌المبارک 937» که در آن به منشیگری او در آستانۀ رضوی اشارۀ آشکار دارد (بیانی، 21) به قلم اوست. دو قطعه خط موجود در مرقّع بهرام میرزا مورّخ 932ق و مرقّع امیر غیب بیک را که هر دو کتابخانه اوقاف استانبول نگاهداری می‌شود، نیز به سبب همسانیِ شیوۀ رقم و نزدیکی زمان (در مورد قطعۀ نخست) با اسکندرنامۀ یاد شده (بیانی، 8)، می‌توان منسوب به او پنداشت. دور نیست که دو قطعۀ دیگر که در کتابخانۀ آستان قدس رضوی و کتابخانۀ سلطنتی (سابق) موجود است و به خواجه ابراهیم نسبت داده شده و نیز از آنِ وی باشد.

منابع

• ابراهیم استرآبادی، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، مقاله شماره ۶۳۳، بازدید در ۱۱ مهر ۱۳۹۱.

جستارهای سودمند