پلدشت
پُلْدَشْت، بخش و شهری در خاور شهرستان ماكو، در شمال استان آذربایجان غربی.
بخش پلدشت
این بخش از شمال و خاور به جمهوری آذربایجان، از جنوب به شهرستان خوی، و از باختر به بخشهای مركزی و شوط از شهرستان ماكو محدود است. بخش پلدشت شامل یك شهر، 4 دهستان به نامهای چایپاسار شرقی، زنگبار، گچلرات شرقی و گچلرات غربی، و 84 آبادی دارای سكنه است ( سرشماری، نتایج، پانزده؛ نشریه ... ، 6).
رودخانۀ مرزی ارس از نواحی شمالی این بخش می‌گذرد. سد بزرگ ارس نیز كه در 1350ش / 1971م به بهره‌برداری رسید، در محدودۀ بخش پلدشت جای دارد ( فرهنگ...،2 / 3؛ قربانی، 111). رود دیگری كه از باختر تا خاور این بخش را آبیاری می‌كند، زنگمار (زنگبار یاماكوچای) است كه در شهر پلدشت به ارس می‌پیوندد ( فرهنگ، همانجا؛ جعفری، رودها ... ، 254؛ افشین، 2 / 46-47؛ هویدا، «رودخانه ... »، 7- 8).
بخش پلدشت دارای آب و هوایی معتدل و خشك است و قسمتهای هموار و دشتی شهرستان ماكو را تشكیل می‌دهد ( فرهنگ، همانجا) و مهم‌ترین بلندیهای آن كوههای گِچه داغ (856‘1 متر)، آق‌داغ (820‘1 متر) و مرادتپه (368‘1 متر) است (جعفری، كوهها ... ، 465، 505). كشاورزی در بخش پلدشت به سبب وجود رودخانه‌های پرآبی چون ارس و زنگمار از رونق ویژه‌ای برخوردار است و شامل كشت برنج، گندم، جو، یونجه و تره‌بار است ( فرهنگ، همانجا). در سرشماری 1375 ش جمعیت این بخش 187‘30 تن بوده است ( سرشماری، شناسنامه، 2).
شهر پلدشت
این شهر در °45 و ´4 طول شرقی و °39 و ´21 عرض شمالی در ارتفاع 815 متری از سطح دریا و در 48 كیلومتری خاور ماكو جای دارد. شهر پلدشت در ناحیه‌ای دشتی واقع است و در كنار رودخانه‌های ارس و زنگمار گسترش یافته، و دارای آب‌وهوایی معتدل و نیمه خشك است ( فرهنگ، همانجا؛ پاپلی، 129؛ جعفری، دایرةالمعارف...، 256). در سرشماری 1375ش جمعیت این شهر 235‘7 تن بوده است ( سرشماری، نتایج، چهل). مردم این شهر به زبانهای تركی، كردی و فارسی گفت‌وگو می‌كنند و پیرو مذهب شیعۀ اثنا عشری و سنی حنفی هستند ( فرهنگ، 2 / 4).
پیشینۀ تاریخی
از دیرینگی این شهر آگاهیهای چندانی دردست نیست. این شهر در گذشته به واسطۀ اسكان طایفۀ عربلو، از طوایف ایل افشار در آن به نامهای آبادی عربلو، عربلر و عرب خوانده می‌شد، اما در 16 / 12 / 1316ش با تصویب فرهنگستان زبان ایران به پلدشت تغییر نام یافت (نك : مجموعه...، 253-254؛ كیهان، 3 / 435؛ انزلی، 117). این شهر از آن رو پلدشت خوانده شد كه در ناحیه‌ای دشتی و در كنار پلی بر روی رودخانۀ ارس جای دارد (نك : فرهنگ، همانجا). در نزدیكی شهر پلدشت دو پل وجود دارد كه یكی از آن دو برپاست و مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما دیگری كه پایین‌تر از آن جای دارد، خراب شده است (هویدا، «پلها ... »، 252). برخی بر این گمان‌اند پل ضیاءالملك نخجوانی كه در منابع تاریخی از آن یاد شده (نك : حمدالله، 88- 89؛ شرف‌الدین، 290)، منطبق با پلدشت امروزی است (هویدا، همان، 249-250)، اما بنابر گواهی منابع تاریخی، پل ضیاءالملك در حدود گرگر، پایین‌تر از نخجوان و حتى به احتمالی پایین‌تر از جلفا قرار داشته، در حالی كه پلدشت بالاتر از نخجوان واقع است (نك : رئیس‌نیا، 37-40، 57).
در 1333ق / 1915م طی جنگ جهانی اول، روسیۀ تزاری به احداث راه‌آهنی كه این كشور را از طریق شاه‌تختی در خاك روسیه به پلدشت (عربلو) و ماكو و از آنجا به خاك تركیه متصل می‌ساخت، مبادرت كرد ( ایرانشهر، 2 / 1476؛ كیهان، همانجا). با احداث ادارۀ مرزبانی و گمرك در پلدشت، این شهر اهمیت خاصی یافت و رو به گسترش نهاد. پس از سقوط دولت روسیۀ تزاری و پایان جنگ جهانی اول، در 1300 ش / 1921 م براساس معاهده‌ای كه با دولت شوروی و انگلستان منعقد شد، تمامی خطوطی كه این دو دولت در ایران احداث كرده بودند، به دولت ایران واگذار شد (همو، نیز فرهنگ، همانجاها). پس از انقراض دولت روسیۀ تزاری ادارۀ مرزبانی و گمرك تعطیل، و دروازه‌های پل بسته شد و تنها در مواقع ضروری و رفت و آمد مأموران و یا مهمانان دولتهای ایران و شوروی، با اجازۀ قبلی باز و بسته می‌شد. بخشی از این پل نیز بر اثر طغیان رودخانۀ ارس در 1331ش تخریب شد كه بعداً بازسازی گردید (هویدا، «رودخانه»، 14). پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و استقلال جمهوری آذربایجان این پل دوباره به روی شهروندان ایران و جمهوری آذربایجان بازگشایی شد.
مآخذ
افشین، یدالله، رودخانه‌های ایران، تهران، 1373ش؛ انزلی، حسن، اورمیه در گذر زمان، اورمیه، 1378ش؛ ایرانشهر، كمیسیون ملی یونسكو در ایران، تهران، 1343ش؛ پاپلی یزدی، محمدحسین، فرهنگ آبادیها و مكانهای مذهبی كشور، مشهد، 1367ش؛ جعفری، عباس، دایرةالمعارف جغرافیایی ایران، تهران، 1379ش؛ همو، رودها و رودنامۀ ایران، تهران، 1376ش؛ همو، كوهها و كوه‌نامۀ ایران، تهران، 1368ش؛ حمدالله مستوفی، نزهةالقلوب، به كوشش لسترنج، لیدن، 1331ق / 1913م؛ رئیس‌نیا، رحیم، آذربایجان در سیر تاریخ ایران، تبریز، 1368ش؛ سرشماری عمومی نفوس و مسكن (1375ش)، شناسنامۀ آبادیهای كشور، شهرستان ماكو، مركز آمار ایران، تهران، 1376ش؛ همان، نتایج تفصیلی؛ شرف‌الدین علی یزدی، ظفرنامه، به كوشش محمد عباسی، تهران، 1336ش؛ فرهنگ جغرافیایی آبادیهای كشور، نخجوان، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، تهران، 1371ش؛ قربانی، حافظ، منوگرافی شهر ماكو، تهران، 1370ش؛ كیهان، مسعود، جغرافیای مفصل ایران، تهران، 1311ش؛ مجموعۀ قوانین سال 1316ش، تهران، 1316ش؛ نشریۀ دفتر تقسیمات كشوری، معاونت سیاسی اجتماعی وزارت كشور، تهران، 1379ش، شم 2؛ هویدا، رحیم، «پلهای تاریخی آذربایجان»، بررسیهای تاریخی، تهران، 1351ش، س 7، شم 1؛ همو، «رودخانۀ ارس و رویدادهای تاریخی اطراف آن»، بررسیهای تاریخی، تهران، 1350ش، س 6، شم 2.