پرک
پِرَك، استانی در شمال غربی مالزی. پرك در زبان مالایایی و خمری به معنی نقره است. این واژه برگرفته از «پركشا» یا «پلكشا» به معنای نقره، در زبان سنسكریت است و برخی سبب این نام‌گذاری را فراوانی درختان انجیر نقره‌فام (انجیرهندی) در این منطقه ذكر كرده‌اند و بنا به روایتی دیگر به هنگام فتح این ناحیه به دست یكی از شاهزادگان كده، آن شاهزاده تیری سرنقره‌ای از كمان خود رها كرد و بدان سبب این محل را پرك نامیدند (جرینی، 39, 98).
استان پرك با 005‘21كمـ2 وسعت، یكی از بزرگ‌ترین استانهای مالزی در شبه جزیرۀ مالایاست و متشكل از 9 شهرستان (دیراه) است و جمعیت آن (1384ش / 2005م) حدود 900‘203‘2تن برآورد شده است («پرك»؛ انكارتا؛ «فرهنگ...»). مركز این استان شهر ایپوه با 346‘673 تن جمعیت است و از دیگر شهرهای مهم آن شهر تایپینگ را می‌توان نام برد كه 658‘217تن جمعیت دارد (همانجا؛ كلمبیا).
كشاورزی در استان پرك از رونق برخوردار است. عمده‌ترین محصولات كشاورزی آن شامل برنج، نارگیل و كائوچو است. ماهی‌گیری و صنایع وابسته به آن از دیگر بخشهای اقتصادی این استان است. معادن قلع از دیرباز در پرك شناخته شده بود و همانند امروز از آن بهره برداری می‌شده است ( انكارتا؛ كلمبیا؛ «تاریخ...»).
پیشینۀ تاریخی
آثار به دست آمده در پرك دیرینگی این منطقه را به 8هزار سال پیش از این می‌رساند. همچنین یافت شدن آثاری از تمدن باستانی هندو - بودایی در پرك از جمله دو مجسمۀ بودا در نزدیكی معادن قلع این منطقه كه به سبك گوپتا ساخته شده است، نشان از نفوذ تمدن باستانی هندو ـ بودایی در پرك دارد («تاریخ»؛ وینستد، 28-29). احتمالاً «پلنده»ای را كه بطلمیوس در اثر جغرافیایی خود از آن به عنوان یكی از شهرهای مالاكا یاد كرده، با ناحیۀ پرك یا پایتخت قدیمی آن منطبق است (نک : جرینی، 97). بنا بر سالنامۀ مالایا پرك یا بخشی از آن درگذشته «منجونگ» نامیده می‌شده، و دولتی قدیمی و بزرگ بوده است. بی‌شك درگذشته پرك ناحیۀ وسیع‌تری را در برمی‌گرفته، و احتمالاً كده و نواحی دورتر از آن و سراسر ناحیۀ ولسلی‌را شامل می‌شده است (همو، 98).
سلاطین پرك خود را از نوادگان امپراتوران سری ویجایه می‌دانستند (وینستند، 27). در اوایل سدۀ 11ق / 16م پس از ورود پرتغالیها به مالاكا و درگذشت محمود، سلطان پهانگ و بروز اختلاف میان كسانش بر سر جانشینی او، یكی از فرزندانش به
نام مظفر به پرك رفت و دولت نیرومندی در آنجا بنیان نهاد (میلر، 50؛ «تاریخ»). مظفرشاه یكی از بزرگان پرك به نام «تون پرك» را به صدراعظمی خود برگزید. تون پرك 40 سال در این سمت باقی ماند و درگسترش اسلام و اعتلای قدرت دولت نوبنیان پرك نقشی مهم ایفا كرد (بریتانیكا، XXVII / 825). در همین اوان دولتهای پرك، جوهوروپهانگ برای مقابله با قدرت رو به گسترش دولت آچه با پرتغالیها روابط دوستانه‌ای برقرار كردند. پرتغالیها در 944ق / 1537م نیروهای آچه را كه قلمرو دولت پرك را به تصرف درآورده بودند، به عقب راندند و دو سال پس از آن دولت پرك به یاری دیگر دولتهای متحد خود شكست سختی بر نیروهای آچه وارد كرد (وینستد، 62؛ هال، 322). در 958ق / 1551م نیروهای دولت مالایا، پرك را محاصره كردند؛ اما حلقۀ محاصره پس از 3 ماه مقاومت توسط نیروهای پرتغالی درهم شكسته شد (میلر، 51).
دولت آچه كه همواره درصدد چیرگی برمالاكا بود، در 983ق / 1575م، بار دیگر پرك را به اشغال خود درآورد و این بار پرك به مدت 100 سال زیرسلطۀ آن دولت باقی ماند (همو، 52). در هجوم نیروهای آچه به پرك سلطان پرك كشته شد و جانشین او نیز اسیر گردید. او بعدها با یك شاهزادۀ آچه‌ای ازدواج كرد و در 1579م به جای سلطان آچه به سلطنت رسید و برادر كوچك‌تر خود را به حكومت پرك منصوب كرد (هال، 323).
در 1049ق / 1639م دولت هلند قرار داد خرید محصول قلع پرك را با دولت آچه منعقد كرد و در 1641م انعقاد پیمان منع فروش آن را به دیگر دولتها نمود، اما دولت آچه با این قرار داد مخالفت كرد. هلندیها در 1060ق / 1650م موفق شدند این قرار داد را به دولت آچه تحمیل كنند (همو، 325). بروز اختلاف در اجرای مفاد این قرارداد میان هلندیها و دولت آچه كه درگیریهایی را میان طرفین در پی داشت، سرانجام هلندیها را وادار كرد تا كارخانۀ استحصال قلع خود در پرك را تعطیل كنند (همو، 326-327).
در 1233 ق / 1818 م دولت سیام به قصد تسلط بر سراسر مالاكا پرك را تصرف كرد، اما دولت انگلستان كه در همین سال نفوذ خود در این منطقه را با انعقاد پیمانی بازرگانی آغاز كرده بود، در 1825م از دولت سیام خواست تا پرك را تخلیه كند و چون دولت سیام این پیشنهاد را نپذیرفت، انگلیسیها در 1826م پیمانی مبتنی بر همیاری و همكاری خود در مبارزه با دزدان دریایی با دولت پرك به امضاء رساندند (میلر، 77-80؛ بریتانیكا، IX / 278).
از 1266ق / 1850م به بعد گسترش معادن قلع پرك گروههای مختلف چینی را به عنوان كارگر به این منطقه كشاند و در نیمه دوم سدۀ 19 م پرك صحنۀ درگیریهای گروههای چینی با رؤسای خود و نیز راجه‌های مدعی سلطنت پرك بود (احمد، 56؛ وینستند، 64). در 1873م دولت انگلستان برای حفظ منافع خود نیروهای تازه نفسی به منطقه گسیل داشت و در كمتر از یكسال پرك و نقاط دیگر را تصرف كرد. انگلیسیها برای كاستن از ناخرسندیهای مردم و مشروع جلوه دادن كار خود یكی از مدعیان سلطنت به نام موداعبدالله را بر تخت سلطنت پرك نشاندند و در 1874م پیمانی با او منعقد كرده، سلطنت او را به رسمیت شناختند (وینستد، 64-65). ازجمله مفاد این پیمان اقامت دائم نماینده‌ای از انگلستان در پرك بود (احمد، 56-57).
با گسترش دخالتهای انگلستان در امور پرك نمایندۀ آن كشور به قتل رسید. انگلستان در واكنش به این كار نیروهایی به پرك فرستاد و سلطان پرك و نزدیكانش را توقیف كرد. این رویداد كه به جنگ پرك معروف است، سبب استواری چیرگی انگلستان بر پرك شد (نک : میلن، 16). از آن پس شورایی حكومتی با شركت نمایندۀ دولت انگلستان در آن، برای ادارۀ امور كشور تشكیل شد و در 1309ق / 1892م دولتهای پرك، سلنگور، نگری، سمبیلان و پهانگ فدراسیونی به سرپرستی نمایندۀ انگلستان تشكیل دادند (احمد، 61؛ وینستد، 88).
تسلط انگلستان بر پرك تا 1320ش / 1941م و ورود نیروهای ژاپنی به این منطقه ادامه داشت. پرك تا 1945م در اشغال نیروهای ژاپنی باقی ماند، اما با شكست ژاپن در جنگ جهانی دوم، بار دیگر انگلستان بر این منطقه چیره شد («تاریخ»). چیرگی انگلستان با بالاگرفتن مبارزات ضداستعماری مردم پرك، همچون دیگر نواحی مالاكا در 1336ش / 1957م به پایان رسید و دولتهای محلی مالاكا در قالب فدراسیون مالزی به استقلال رسیدند. بنا بر قانون اساسی 1957م مالزی، پرك یكی از 11 دولت تشكیل دهندۀ این فدراسیون بود (شفرالدین، 12-13؛ «تاریخ»).
مآخذ
Ahmad, M. S., «Britain in Malaya: A Study of Colonial Administration in Perak from 1875 to 1895», Pakistan Journal of History and Culture, Islamabad, 1982, vol. III, no. 2; «A Brief History of Perak», www. perak. gov. my / english; Britannica, 1989; The Columbia Encyclopedia, 2001; Encarta Reference Library, 2004; Gerini, G. E., Resarches on Ptolemy's Geography, London, 1909; Hall, D. G. E., A History of South- East Asia, London, 1964; Miller, H., The Story of Malaysia, London, 1965; Milne, R. S. and D. K. Mauzy, Malaysia, Boulder / London, 1986; X Perak n , www. wikipedia. org / wiki / perak; Shafruddin, B. H., The Federal Factor in the Government and Politics of Peninsular Malaysia, Singapore, 1987; Winstedt, R., Malaya and its History, London,1961; The World Gazetteer, www.world-gazdtter.com.
پرویز امین