پرورش
پَرْوَرِش، نشریه‌ای سیاسی - اجتماعی به مدیریت علی محمد كاشانی (پرورش) كه روز جمعه 10 صفر 1318ق / 8 ژوئن 1900م به زبان فارسی در قاهره آغاز به انتشار كرد. این نشریه هر هفته یك شماره و در 16 صفحه، نخست روزهای جمعه و سپس روزهای دوشنبه منتشر می‌شد (صدرهاشمی، 2 / 57، 59). پرورش به سبك و سیاق روزنامۀ ثریا (ه م) نگارش می‌یافت و مطالب آن عبارت بود از سر مقاله، اخبار خارجه و مقالات گوناگون دربارۀ مسائل سیاسی و اجتماعی ایران كه در آنها بر موضوعاتی چون تجدد سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ایران تأكید می‌شد. در هر شماره، «آزاد» بودن روزنامه به عنوان یك شعار ثابت تكرار می‌گردید (همو، 2 / 57، 58؛ پروین، 2 / 467، 474).
علی محمد كاشانی كه بعدها به واسطۀ انتشار پرورش به همین نام مشهور گشت (همو، 2 / 461)، پیش از ترك تهران، با دو روزنامۀ اطلاع و ایران نیز همكاری داشت (همو، 1 / 187، 2 / 729) و در استانبول با شیخ احمد روحی و آقاخان كرمانی در انتشار روزنامۀ اختر مشاركت می‌كرد (كهن، 1 / 101). وی هنگام اقامت در مصر، با درك درست از فضای آزاد آن كشور ــ كه در میان كشورهای شرقی بی‌نظیر بود (پروین، 1 / 322) ــ به كار روزنامه‌نگاری روی آورد و با همكاری فرج‌الله كاشانی، روزنامۀ ثریا را در 1316ق / 1898م منتشر ساخت (همو، 2 / 402)، اما در سال دوم انتشار و پس از 27 شماره (20 محرم 1318) از انتشار ثریا كناره گرفت (صدرهاشمی، 2 / 60) و 20 روز بعد (10 صفر)، بنابر «اصرارات تهران و ابرامات تبریز» و نیز به پشتوانۀ حمایتهای مادی و معنوی دوستانش در داخل و خارج از ایران مانند یحیى دولت‌آبادی، به انتشار روزنامۀ پرورش در قاهره پرداخت (همو، 2 / 57، 60؛ دولت‌آبادی، 1 / 200-201). به گفتۀ دولت‌آبادی (همانجا)، انتشار پرورش هیجان فراوانی در میان دانش آموختگان و وطن‌پرستان ایرانی ایجاد كرد و روزنامۀ ثریا را تحت الشعاع خود قرار داد (نیز نک : پروین، 2 / 469). این امر، موجب بروز یك سلسله مناقشات و مشاجرات قلمی میان ثریا و پرورش گردید (نک : صدرهاشمی، 2 / 60 - 62).
تجربۀ علی‌محمد كاشانی در امر روزنامه‌نگاری، قلم شیوا و روشنفكرپسند او، استفاده از همكاری نویسندگانی چون شیخ احمد روحی و نیز برادرانش، نصرالله، عبدالله و عبدالحسین (همو، 2 / 59، 63؛ پروین، 2 / 461)، سبب شد تا دایرۀ انتشار پرورش مانند ثریا به قفقاز، هندوچین، عثمانی، روسیه و نیز اروپا گسترش یابد (كهن، 1 / 203؛ صدرهاشمی، 2 / 57) و در ایران نیز جایگاهی خاص بیابد (پروین، همانجا)، چنان كه در روزهای ورود پرورش به تهران، جوانان پرشور، بی‌صبرانه رسیدن محمولۀ پستی جدید را از قاهره انتظار می‌كشیدند (دولت‌آبادی، همانجا).
دربارۀ نقش پرورش در بیداری ایرانیان و تأثیر آن بر انقلاب مشروطیت، سخن بسیار گفته شده است. به گفتۀ كهن زمانی كه سایۀ سانسور بر مطبوعات ایران سنگینی می‌كرد، این روزنامه در شكل‌گیری انقلاب مشروطه نقشی بسزا داشت و با گسترش افكار نو و مترقی، پایه‌های نظری این جنبش را تقویت می‌كرد. دولت‌آبادی (همانجا) هر شمارۀ پرورش را دارای تأثیری خاص در احساسات و افكار انقلابی مردم ایران می‌داند. براون (2 / 272-273) تأثیر پرورش را همپایۀ تأثیر روزنامۀ قانون می‌داند و بر آن است كه پرورش موجب انقلاب فكری عظیمی در میان جوانان ایران شد، انقلابی كه درباریان را دچار بهت و حیرت ساخت. بهار (3 / 401) مقالات پرورش را دربارۀ اصلاحات اجتماعی و سیاسی، بسیار مؤثر می‌داند، و سرانجام كسروی (ص 42) از غیرت و دانشوری كاشانی و مقالات تكان دهندۀ وی سخن می‌گوید.
كاشانی در شمارۀ 23 این نشریه (چهارم شعبان 1318) طی مقاله‌ای به نقد روشهای ضدملی امین‌السلطان، صدراعظم پرداخت و در مقام مقایسه، امین‌الدوله را بر وی ترجیح داد. این مقاله خشم صدراعظم را برانگیخت و به دستور وی ورود پرورش از قاهره به تهران ممنوع شد (براون، 2 / 273؛ پروین، 2 / 460-461؛ صدرهاشمی، 2 / 64). فاصلۀ میان این ممنوعیت و پایان كار پرورش چندان به درازا نكشید، چنان كه پس از 10 شماره (شمارۀ 33، چهارم ذیحجۀ 1318 ق / 25 مارس 1901 م) انتشار پرورش متوقف شد و دو سال پس از آن، یعنی در شعبان 1320، كاشانی به بیماری سل درگذشت و در حلوان نزدیك قاهره به خاك سپرده شد (همو، 2 / 59، 64؛ پروین، 2 / 460).
مآخذ
براون، ادوارد، تاریخ مطبوعات و ادبیات ایران، ترجمۀ محمدعباسی، تهران، 1341ش؛ بهار، محمدتقی، سبك‌شناسی، تهران، 1337ش؛ پروین، ناصرالدین، تاریخ روزنامه‌نگاری ایرانیان و دیگر پارسی‌نویسان، تهران، 1379ش؛ دولت‌آبادی، یحیى، حیات یحیى، تهران، 1362ش؛ صدر هاشمی، محمد، تاریخ جرائد و مجلات ایران، اصفهان، 1363-1364ش؛ كسروی، احمد، تاریخ مشروطه ایران، تهران، 1316ش؛ كهن، گوئل، تاریخ سانسور در مطبوعات ایران، تهران، 1362ش.