پاراچنار
پاراچِنار، شهری از ایالت سرحد در شمال غربی پاكستان. این شهر در °33 و ´54 عرض شمالی و °70 و ´6 طول شرقی در مجاورت مرز افغانستان در درۀ سرسبز كُرَّم در فاصلۀ 280 كیلومتری جنوب غربی پیشاور واقع است («اطلس ... »، 120, 132، فهرست؛ سرحدی، 81). درۀ كرم به دو بخش علیا و سفلى تقسیم می‌شود و پاراچنار مركز كرم علیاست (دویی، 311؛ «فرهنگ ... »، XVI / 50). كرم كه خود سرزمینی كوهستانی است، به دره‌ای وسیع و گسترده ختم می‌شود و جلگه‌ای شیب‌دار تشكیل می‌دهد كه پاراچنار در این جلگه واقع است (پنل، 38؛ «فرهنگ»، XVI / 47-48). بیشتر مردم پاراچنار و روستاهای پیرامون آن پیرو مذهب تشیع هستند (سرحدی، 82). بلندیهای این منطقه پوشیده از جنگل، و دارای روستاهایی خوش منظر است و دمای آن در تابستانها از °37 سانتی‌گراد تجاوز نمی‌كند (همو، 81؛ «فرهنگ»، XVI / 48).
برخی علت نام‌گذاری این شهر را به سبب فراوانی درختان چنار در این منطقه، و برخی دیگر نام آن را برگرفته از نام قبیلۀ «پارا» دانسته‌اند ( اردو...، 5 / 348؛ سرحدی، 80)، اما به نظر می‌رسد قول نخست مقرون به صحت باشد.
در بررسی پیشینۀ تاریخی این شهر به ناچار باید به تاریخ ناحیۀ كرم نیز پرداخت. گذرگاههای درۀ كرم یكی از آسان‌گذارترین راههایی بوده است كه اقوام آریایی در 4000-2000ق‌م در مهاجرت بزرگ خود به هند ازآن گذر می‌كرده‌اند. به گفتۀ راهبان بودایی چینی كه درسده‌های 5-7م از ناحیۀ كرم علیا دیدار كرده‌اند، اهالی این منطقه پیرو آیین بودایی بوده‌اند («تاریخ ... »).
این منطقه در دورۀ اسلامی، نخست تحت استیلای غزنویان و سپس غوریان درآمد؛ سرانجام ضمیمۀ امپراتوری مغولان هند شد و به یكی از مهم‌ترین پایگاههای آنان بدل گشت. با رو به ضعف نهادن حاكمیت مغولان،این‌سرزمین بخشی‌از قلمرو حكام افغانی‌تبار شد.در 1151ق / 1738م نادرشاه افشار در مسیر خود به هند این منطقه را به تصرف درآورد («درّه...»؛ «فرهنگ»، XVI / 49؛ «تاریخ»؛ بریتانیكا، ماكرو، XIII / 256).
در 1272ق / 1856م نیروهای انگلیسی وارد آنجا شدند و آن را به تصرف خود درآوردند، اما درگیریها میان نیروهای انگلیسی و طوایف افغان درآنجا ادامه داشت، تا آنكه در 1309 ق به درخواست اقوام شیعه مذهب «توری» ساكن در محل، حاكمیت منطقه به دست انگلیسیها افتاد («فرهنگ»، XVI / 50) و سرانجام پاراچنار در 1310ق / 1892م به قلمرو حكومت هند بریتانیا افزوده شد ( اردو، نیز دویی، همانجاها). پس از تجزیۀ هند در 1326ش / 1947م و تأسیس كشور پاكستان، پاراچنار ضمیمۀ پاكستان شد
( بریتانیكا، میكرو، V / 950).
پاراچنار به سبب مجاورت با مرزهای افغانستان به هنگام اشغال این كشور توسط ارتش شوروی، یكی از مراكز نفوذ مجاهدین افغانی به خاك افغانستان بود. از وقایع این شهر در دهه‌های اخیر درگیریهای خونین میان سنیان و شیعیان شهر بوده است. در 1364ش / 1985م ژنرال ضیاءالحق، رئیس‌جمهور وقت پاكستان فرمان بیرون راندن شیعیان را از شهرِ تقسیم شدۀ پاراچنار صادر كرد. عاملان این امر مجاهدین سنی مذهب افغانی بودند كه با سنیان محلی ارتباط داشتند («اخبار ... »). پس از سرنگونی حكومت طالبان در افغانستان، اعضای القاعده و طالبان از افغانستان به كشورهای هم‌جوار از جمله پاكستان فرار كردند و شهر پاراچنار یكی از پناهگاههای آنان شد. در خرداد 1381 / ژوئن 2002 شماری از نیروهای پاكستانی و آمریكایی وارد شهر شدند و عملیاتی را برضد نیروهای القاعده و طالبان آغاز كردند.
مآخذ
اردو دائرة معارف اسلامیه، لاهور، 1390ق / 1971م؛ سرحدی، عمرعامر، «در درۀ پاره چنار»، پاكستان، كراچی؛ نیز:
«Brief History of Kurram Agency», www.kurramvalley. 8k.com / cgi-bin / framed / 2848 / history1.html; Britannica, 1978; Britannica Atlas, Chicago, 1996; Douie, J., The Panjab, North-West Frontier Province and Kashmir, Lahore, 1916; The Imperial Gazetteer of India, New Delhi, 1972; «The Kurram Valley and the Mughals», www. Kurramvalley, 8k.com / cgi-bin / framed / 2848 / history2.html; Pennell, A. M., Pennell of the Afghan Frontier, Lahore, 1978; «Shia News», www. shianews.com / hi / articles / politics / 0000116.php.
غلامرضا استیفاء