ولنجک
ولنجک \ velenjak \ ، در گذشته روستا و امروزه محله‌ای واقع در منطقۀ 1 شهرداری تهران.
بنابر نوشتۀ ستوده، اراضی ولنجک آبادکردۀ میرزا حسن امام‌جمعه ــ پـدر میـرزا زیـن‌العابدین امام‌جمعه، امام جمعۀ تهران در عصر ناصری و مظفری ــ است. میرزا حسن 5 تا 6 خانوار از رعایای ایلکا و کمربُن نور را بدین محل آورد، قلعه‌ای برایشان ساخت و آنها را در همانجا سکنا داد (2 / 827).
گفته می‌شود ولنجک روستایی سادات‌نشین و اعیان‌نشین بوده است (بلاغی، 83؛ معتمدی، 400). سید محمد امام‌جمعـه (د 1324 ش) ــ نـوۀ میرزا حسن امام جمعه، از شاگردان آخوند خراسانی، از طرفداران مشروطه، نمایندۀ مجلس شورای ملی در 1326 ق و امام جمعۀ تهران ــ در ولنجک باغی ییلاقی داشته است (معیرالممالک، 258- 259). نقل کرده‌اند که در 1307 ش دربارۀ ممنوعیت فروش مشروبات الکلی، جلسه‌ای در خانۀ سید محمد امام‌جمعه در ولنجک و با حضور امام‌جمعۀ خویی و مخبرالسلطنه ــ نخست‌وزیـر وقت ــ ترتیب داده شده بوده است (هدایت، 383).
روستای ولنجک از شمال به کوه توچال، از جنوب به اراضی محمودیه و بخشی دیگر از اراضی اوین، از غرب به اراضی درکه و بخشی از اراضی اوین، و از شرق به اراضی زعفرانیه و اسدآباد محدود می‌شد. این روستا در اواخر دهۀ 1320 ش حدود 80 تن سکنه داشت که این شمار در نخستین سرشماری رسمی کشور در 1335 ش به 241 تن افزایش یافت.
اهالی روستای ولنجک در آن زمان به باغداری و کشاورزی اشتغال داشتند، و بنشن، غلات، صیفی‌جات و میوه‌های مختلف از محصولات کشاورزی این روستا به شمار می‌رفت ( فرهنگ ... ، 1 / 233؛ گزارش ... ، 1). آب آشامیدنی و کشاورزی این روستا نیز از طریق رودخانه‌ای کوچک و همچنین قنات علی‌آباد که در جنوب این اراضی قرار داشت، تأمین می‌شد؛ این قنات امروزه نیز دایر است. روستای ولنجک در دهۀ 1340 همچون دیگر روستاهای شمیران، به‌سبب گسترش شهرنشینی در شهر تهران، به این شهر ضمیمه، و به یکی از محله‌های آن بدل شد. امروزه این محله از شمال به کوه توچال، از جنوب به خیابان مقدس اردبیلی، از شرق به رودخانۀ ولنجک و از غرب به بلوار دانشجو محدود است.
محلۀ ولنجک را می‌توان یکی از مرتفع‌ترین مناطق مسکونی شهر تهران به شمار آورد؛ از این‌رو، دمای هوا در این محلـه نسبت به مناطق جنوبی °5 تا °7 خنک‌تـر است. خیابان اصلی این محله خیابان ولنجک است که از ارتفاع 650‘1متری از سطح دریا و از شمال سازمان حفظ نباتات کشور آغاز می‌شود، و در ارتفاع 830‘1متری از سطح دریا به سمت شمال با شیب تند تا دامنۀ کوه توچال که امروزه به «بام تهران» شهرت دارد، پایان می‌یابد (معتمدی، همانجا). بام تهران به‌سبب داشتن آب ـ وهوای مناسب و همچنین وجود تله‌کابین توچال، یکی از مکانهای تفریحی مردم تهران به شمار می‌آید. در راستای مسیر پیاده‌روی در منطقۀ موسوم به بام تهران که سرانجام به تله‌کابین توچال ختم می‌شود، چایخانه‌ها و رستورانهای متعدد، زمینهای ورزشی از قبیل زمین پینت‌بال، تنیس، تیراندازی، اسکیت و همچنین باشگاه بدن‌سازی وجود دارد.
از مکانهای مهم دیگر موجود در محلۀ ولنجک می‌توان به سالن اجلاس سران، دانشگاه شهید بهشتی، بیمارستان طالقانی و کهف‌الشهداء اشاره کرد. کهف‌الشهداء مکانی است که در 28 خرداد 1386، و به همت بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس، اجساد 5 شهید گمنام جنگ ایران و عراق، در آن به خاک سپرده شد. از خیابانها و بلوارهای مهم در این محله می‌توان به بلوار رشیدالدین فضل‌الله، خیابان تابناک، بلوار دانشجو، خیابان مقدس اردبیلـی حـدفاصل مسیـر ولنجک تـا بلوار رشیدالدین فضل‌الله اشاره کرد (شریفی، 5-6). جمعیت این محله امروزه (1391 ش) حدود 000‘ 23 نفر ذکر شده است («آمار ... »، بش ).
مآخذ
«آمار جمعیتی»، محلۀ ولنجک (مل )؛ بلاغی، عبدالحجت، تاریخ تهران، قسمت شمالی و مضافات، شمران قدیم، قم، 1350 ش؛ ستوده، منوچهر، جغرافیای تاریخی شمیران، تهران، 1374 ش؛ شریفی، معصومه، محلۀ ولنجک منطقۀ یک شهرداری تهران، تهران، 1389 ش؛ فرهنگ جغرافیایی ایران (آبادیها)، استان مرکزی، تهران، 1328 ش؛ گزارش مشروح حوزۀ سرشماری تهران، وزارت کشور، 1337 ش؛ معتمدی، محسن، جغرافیای تاریخی تهران، تهران، 1381 ش؛ معیرالممالک، دوستعلی خان، رجال عصر ناصری، تهران، 1361 ش؛ هدایت، مهدیقلی، خاطرات و خطرات، تهران، 1344 ش؛ نیز: