فرحزاد
فرحزاد \ farah-zād \ ، یا فرهزاد، در گذشته روستایی از توابع شمیران، و امروزه از محله‌ها و گردشگاههای خوش‌آب‌وهوای شمال غربی تهران، واقع در محدودۀ منطقۀ 2 شهرداری تهران.
نام صحیح فرحزاد فرّه‌زاد یا فرّزاد است. «فرّه» در زبان پهلوی به معنای شوکت، شکوه و عظمت است (اقبال، 17؛ کریمان، 1 / 522-523). این نام در گذر زمان به‌سبب استفادۀ فراوان عامۀ مردم، به «فرح» عربی بدل، و از آن پس املای فرحزاد جایگزین فرهزاد یا فرزاد شده است (اقبال، همانجا). همچنین گفته شده که این ناحیه به‌سبب داشتن آب‌وهوایی باطراوت و فرح‌انگیز، فرحزاد نام گرفته است (طباطبایی، 140).
فرحزاد در منابع جغرافیایی دورۀ اسلامی، از توابع ری واقع در قصران خارج بـه شمار می‌رفته است (نک : کریمان، 1 / 146). ظاهراً نام فرحزاد را برای نخستین بار در سدۀ 5 ق / 11 م، ابن‌طباطبا (ص 235) در کتاب منتقلة الطالبیه به‌صورت فرزاد آورده و آن را از توابع ری برشمرده است. قزوینی رازی (ص 460-461) نیز در سدۀ 6 ق از فرحزاد با نام برزاد یاد کرده، و اهالی آن را زیدی‌مذهب دانسته است. یاقوت حموی هم در سدۀ 7 ق از فرحزاد (فرزاد) به‌عنوان یکی از روستاهای ری یاد می‌کند (3 / 872). از روزگار صفویان که نام شمیران جایگزین نام تاریخی قصران خارج شد، فرحزاد همچون دیگر آبادیهای دامنه‌های جنوبی البرز در شمال تهران، از توابع شمیران به شمار می‌آمده است.
فرحزاد که در دورۀ ناصری از تفرجگاههای ناصرالدین ـ شاه قاجار، و تابستانگاه تهرانیان بود (ستوده، 2 / 620؛ اعتمادالسلطنه، 678)، توسط میرزا یوسف آشتیانی،
ملقب به مستوفی‌الممالک (د 1303 ق)، صدراعظم ناصرالدین شاه، بیش از پیش آباد شد (معیرالممالک، 46). در آن زمان، شهرت فرحزاد بیشتر به‌سبب واقع بودن بر سر راه امامزاده داوود بوده است. در گذشته، زائران برای رفتن به این امامزاده، در فرحزاد چهارپا (خر و قاطر) کرایه می‌کردند.
اقتصاد اهالی فرحزاد تا پیش از ضمیمه‌شدن زمینهای آن به محدودۀ شهری تهران بزرگ، بر پایۀ کشاورزی، باغداری و مکاری استوار بوده، و غلات، نخود، توت، انار، گردو، و یونجه از محصولات کشاورزی فرحزاد به شمار می‌رفته است. آب مورد نیاز اهالی این روستا در بهار از رود تنگۀ یونجه‌زار، و در دیگر فصلهای سال از قنات و چشمه‌های منطقه تأمین می‌شده است ( فرهنگ ... ، 1 / 150؛ کریمان، 1 / 522). جمعیت فرحزاد در 1335 ش، و در آخرین سرشماری‌ای که در آن، روستایی مستقل دانسته شده، 972 تن بوده است ( گزارش ... ، 4). فرحزاد نیز همانند دیگر روستاهای شمیران، در نخستین سالهای دهۀ 1340 ش با توسعۀ شهر تهران به این شهر ضمیمه، و به یکی از محله‌های آن بدل شد.
امروزه (1388 ش)، محلۀ فرحزاد برطبق تقسیمات کشوری، جزو شهرستان شمیران به‌شمار نمی‌آید. این محله از شمال به یونجه‌زار، از شرق به محلۀ سعادت‌آباد، از غرب به محلۀ مرادآباد، و از جنوب به محلۀ پونک محدود می‌شود (محمودیان، 21).
آرامگاههای امامزادگان ابوطالب و صالح در این محله قرار دارند (طباطبایی، 140؛ معتمدی، 387). بوستان گلپاد و شهرکهای مسکونی بهرود، الموت، سهند، الوند و خودروسازان نیز در این منطقه احداث شده‌اند (طباطبایی، همانجا). فرحزاد امروزه همچنان یکی از گردشگاههای خوش‌آب‌وهوای تهران به‌شمار می‌آید (همانجا؛ «فرحزاد»، ﺑﺷ ) .
مآخذ
ابن‌طباطبا، ابراهیم، منتقلة الطالبیة، به‌کوشش محمدمهدی حسن خرسان، نجف، 1388 ق / 1968 م؛ اعتمادالسلطنه، محمدحسن، روزنامۀ خاطرات، به کوشش ایرج افشار، تهران، 1345 ش؛ اقبال آشتیانی، عباس، «دولاب ـ تجریش ـ ونک ـ فرحزاد ـ فیروز بهرام»، یادگار، تهران، 1323 ش، س 1، شم 2؛ ستوده، منوچهر، جغرافیای تاریخی شمیران، تهران، 1374 ش؛ طباطبایی، محمدهادی و دیگران، تهران 100، ویژه‌نامۀ صدسالگی شهرداری تهران، تهران، 1387 ش؛ «فرحزاد»، کتاب اول (مل )؛ فرهنگ جغرافیایی ایران (آبادیها)، استـان مرکزی، دایـرۀ جغرافیایی ستـاد ارتش، تهران، 1328 ش؛ قزوینی رازی، عبدالجلیل، نقض، به کوشش جلال‌الدین محدث ارموی، تهران، 1371 ق / 1331 ش؛ کریمان، حسین، قصران ( کوهسران)، تهران، 1356 ش؛ گزارش مشروح حوزۀ سرشماری تهران، وزارت کشور، تهران، 1337 ش؛ محمودیان، علی‌اکبر و دیگران، اطلس شهرستان شمیران، تهران، 1381 ش؛ معتمدی، محسن، جغرافیای تاریخی تهران، تهران، 1381 ش؛ معیرالممالک، دوستعلی، رجال عصر ناصری، تهران، 1361 ش؛ یاقوت، بلدان؛ نیز: