سوهانک
سوهانک \ sowhānak \ ، درگذشته روستا و امروزه محلهای از محلههای شمال شرقی تهران، واقع در منطقۀ 1 شهرداری تهران.
سوهانک در دورۀ قاجار از تفرجگاههای شاهان و درباریان به شمار میآمده است (اعتمادالسلطنه، 572؛ عضدالدوله، 75؛ هدایت، خاطرات ... ، 71). نام اصلی این روستا اصفهانک بوده، اما در گویش محلی سوهانک خوانده می‌شده است؛ چنان‌که رضاقلی‌خان هدایت در ذیل وقایع صفر 1245 آورده که فتحعلی شاه قاجار برای گردش و شکار به «اصفهانک، مشهور به سوهانک شمیران» سفر کرده است (نک : ملحقات ... ، 9 / 715). ناصرالدین شاه قاجار در یکی از سفرهای خود به سوهانک، در 1275 ق، فرمان عزل میرزا آقاخان نوری صدراعظم را در یکی از درههای این روستا صادر کرد، از این‌رو، این دره به «درۀ عزل» مشهور شده بود (اعتمادالسلطنه، 87).
سوهانک در دورۀ مظفری نیز از باغهای ییلاقی عصمتالدوله (د 1323 ق / 1905 م)، دختر ناصرالدین شاه و همسر دوست محمدخان معیرالممالک (د 1331 ق / 1913 م)، بـه شمار میآمـده است؛ عصمتالدوله تـا پایان عمر در این باغ زندگی میکرده است (معیرالممالک، 156، 206).
اقتصاد این روستا تا پیش از ضمیمه‌شدن آن به شهر تهران، برپایۀ کشاورزی، باغداری و دامداری استوار بود. گندم، جو، بنشن، یونجه، زردآلو، به و گیلاس از محصولات کشاورزی سوهانک به شمار میآمده است. آب مورد نیاز اهالی روستای سوهانک نیز از طریق 4 رشته قنات تأمین می‌شده است (کریمان، 1 / 516 - 517؛ فرهنگ ... ، 1 / 119).
جمعیت این روستا براساس نخستین سرشماری رسمی کشور در 1335 ش، 701 تن ذکر شده است ( گزارش ... ، 4). روستای سوهانک در جریان گسترش کالبدی شهر تهران، در نیمۀ نخست دهۀ 1340 ش، ضمیمۀ شهر تهران، و به یکی از محلههای آن بدل شد. البته امروزه (1388 ش) سوهانک تا حد زیادی بـافت روستایی خود را حفظ کرده، و بخش عمدهای از زمینهای آن، باغ و مزرعه است (معتمدی، 384).
بنانیه، باغ جهانبخش، بند تلهرز، بیدستان، تلگرگ، تنگ انجوره، تنگ فاطمی، چال‌استلک، سوت‌بیشه، شاه‌پسند، شنگزار، کوچک‌دره و یوردکریم از مزارع و باغهای سوهانک بهشمار میآمدند (ستوده، 1 / 530).
امـروزه سـوهانک از جنـوب بـه جـادۀ مینیسیتی ـ لشکرک، از شمال به دامنۀ جنوبی رشته‌کوه البرز، از شرق به گردنۀ قوچک و لواسان، و از غرب به شهرکهای قائم و ابوذر منتهی میشود (طباطبایی، 118؛ محمودیان، 20). گسل سوهانک به‌عنوان یکی از مهم‌ترین گسلهای شمال استان تهران، در محلۀ سوهانک قرار دارد («زمین‌شناسی ... »، بش ).
گورستان سوهانک ازجمله اماکن قدیمی سوهانک است که در خیابان شهید ازگلی قرار دارد. به گفتۀ اهالی قدیمی محلۀ سوهانک، در جنوب این گورستان امامزادهای وجود دارد که به‌سبب نبود مدرک معتبری برای اثبات آن، مقبرهای در آن محل ساخته نشده است (سوهانک، بش ). ازجمله اماکن مذهبی دیگر این محله میتوان به مسجد جامع و تکیۀ قدیمی سوهانک اشاره کرد (طباطبایی، همانجا؛ «سوهانک»، بش ). افزون بر این، در شمال سوهانک آثاری از آسیابی قدیمی برجای مانده است که از ملاط ساروج و سنگ خشک چین ساخته شده است (طباطبایی، همانجا).
درگذشته در روستای سوهانک کارخانۀ برق کوچکی وجود داشت، که تنها در ایام سوگواری، چراغهای تکیۀ سوهانک را روشن میکرده است ( فرهنگ ... ، همانجا). در حال حاضر، یکی از واحدهای تولیدی استان تهران، به نام کارخانۀ لوازم دوچرخهسازی ایران در محلۀ سوهانک واقع است («لوازم ... »، بش ).
محلۀ سوهانک امروزه به‌سبب تعداد کم دانشآموز، فاقد مدرسهای در مقاطع راهنمایی و دبیرستان است و تنها مدرسۀ ابتدایی آن نیز بهصورت مختلط اداره میشود («تنها ... »، بش ). در این محله درختان چنار کهن‌سالی وجود دارد که سن برخی از آنها به 100 سال نیز میرسد.
مآخذ
اعتمادالسلطنه، محمدحسن، روزنامۀ خاطرات، بهکوشش ایرج افشار، تهران، 1345 ش؛ «تنها مدرسۀ سوهانک»، همشهری آنلاین (مل )؛ «زمین‌شناسی ساختمانی»، پایگاه ملی داده‌های علوم زمین کشور (مل )؛ ستوده، منوچهر، جغرافیای تاریخی شمیـران، تهـران، 1371 ش؛ سوهـانک (مل (؛ «سوهانک»، کتـاب اول (مل )؛ طباطبایی، محمدهادی و دیگران، تهران 100، ویژهنامۀ صـدسالگـی شهرداری تهـران، تهـران، 1387 ش؛ عضـدالدولـه، احمد میرزا، تاریخ عضدی، بهکوشش عبدالحسین نوایی، تهران، 1355 ش؛ فرهنگ جغرافیایی ایران (آبادیها)، استان مرکزی، دایرۀ جغرافیایی ستاد ارتش، تهران، 1328 ش؛ کریمان، حسین، قصران ( کوهسران)، تهران، 1356 ش؛ گزارش مشروح حوزۀ سرشماری تهران، وزارت کشور، تهران، 1337 ش؛ «لوازم دوچرخهسازی ایران»، یلوپیج ایران (مل )؛ محمودیان، علیاکبر و دیگران، اطلس شهرستان شمیران، تهران، 1381 ش؛ معتمدی، محسن، جغرافیای تاریخی تهران، تهران، 1381 ش؛ معیرالممالک، دوستعلی، رجال عصر ناصری، تهران، 1361 ش؛ هدایت، رضاقلی، خاطرات و خطرات، تهران، 1344 ش؛ همو، ملحقات روضةالصفا، قم، 1339 ش؛ نیز: