زعفرانیه
زعفرانیه \ zaʾfe(a)rāniy(yy)e\ ، از محله‌های شمال شهر تهران واقع در شهرداری منطقۀ 1.
در باب وجه تسمیۀ زعفرانیه روایات مختلفی نقل شده است که هیچ‌یک از آنها معتبر نیست. به موجب روایتی، هنگامی که در دورۀ رضا شاه، خیابان پهلوی (امروزه ولیعصر) به‌عنوان راه ارتباطی میان شهر تهران و شمیران امتداد پیدا کرد، خیابانی فرعی نیز از ابتدای زمینهای اسدآباد که مجاور باغ‌فردوس و هم‌مرز با آن بود، تا قسمت شمالی باغ سعدآباد یعنی تا تپۀ علی‌خان که بعدها به نام شهوند شهرت یافت، کشیده شد. در آن زمان برای ورود از خیابان جدید به داخل باغ، دری زعفرانی‌رنگ ساخته و نصب شد، و متعاقب آن، خیابان مذکور نیز، زعفرانیه نام گرفت (بهبودی، 266-267). همچنین گفته شده به‌سبب کشت زعفران در این زمینها، این محله به زعفرانیه شهرت یافته است (همو، 267).
در جایی دیگر منوچهر ستوده با رد مطالب گفته‌شده، بی‌آنکه مأخذی ذکر کند، زمینهای زعفرانیه را بخشودۀ محمد شاه قاجار به یکی از کنیزان خود مشهور به زعفران‌باجی دانسته است (1/ 406). بامداد زمینهای زعفرانیه را متعلق به حسین‌علی خان معیرالممالک (د 1274 ق)، دانسته و معتقد است که پس از مرگ حسین‌علی خان، پسرش دوستعلی‌خان معیرالممالک ملقب به نظام‌الدوله، مالک این زمینها شده است (6/ 93).
به هر روی، محلۀ زعفرانیه فاقد پیشینۀ تاریخی محله‌های هم‌جوار خود در منطقۀ شمیران است، تا جایی که حتى نامی از این محله در متون دورۀ قاجار دیده نمی‌شود. زمینهای زعفرانیه تا دوران رضا شاه به صورت بایر، و بخشی از آن کشتزار کشاورزان شمیرانی بوده است. تا اواخر حکومت محمدرضا شاه پهلوی نیز در این زمینها گندم کشت می‌شد؛ اما این زمینها بعدها با خیابان‌کشیهای جدید تقسیم، و باغها و خانه‌هایی در آن احداث گردید و از آن پس، محلۀ زعفرانیه با ضمیمه شدن شمیران به شهر تهران، به یکی از محله‌های شمال شهر تهران بدل شد (شهبازی، 9). امروزه (1387 ش) محله‌های زعفرانیه و اسدآباد در شورایاری محله‌های تهران، یک محله به شمار می‌آیند («شورایاری ... »، بش ).
محلۀ زعفرانیه از شرق به میدان تجریش، از جنوب به خیابان ولیعصر و محلۀ الٰهیه، از غرب به محلۀ ولنجک، و از شمال به رشته‌کوه البرز محدود می‌شود (طباطبایی، 102؛ محمودیان، 21). رودخانۀ ولنجک، محلۀ زعفرانیه را از محلۀ ولنجک جدا می‌سازد. از تپه‌های مشرف به زعفرانیه می‌توان به ایستگاه اول تله‌کابین توچال اشاره کرد. کوههای کاره دلواز، گردرک، گل‌خاص و کروا نیز از کوههای مشرف به زعفرانیه هستند (طباطبایی، همانجا).
خیابانهای زعفرانیه (شهید سرلشکر فلاحی)، آصف (اعجازی)، مهر (حسینی)، زاله‌زر (حیدر مردانی)، ماکویی‌پور و همچنین خیابان اسدآباد، از خیابانهای مهم محلۀ زعفرانیه به شمار می‌روند. سفارتخانه‌های برزیل، تونس، بلاروس و آفریقای جنوبی، و همچنین فرمانداری شمیرانات، رصدخانۀ زعفرانیه، آسایشگاه و توان‌بخشی جانبازان و بوستان زعفرانیه ازجملۀ نهادها، مؤسسات و مراکز تفریحی محلۀ زعفرانیه‌اند.
مآخذ
بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران، تهران، 1363 ش؛ بهبودی، سلیمان، خاطرات، به کوشش غلامحسین میرزاصالح، تهران، 1364 ش؛ ستوده، منوچهر، جغرافیای تاریخی شمیران، تهران، 1371 ش؛ «شورایاری محلات»، تهران (مل )؛ شهبازی، داریوش، «زعفرانیه»، اعتماد ملی، تهران، 1385 ش؛ طباطبایی، محمدهادی و دیگران، تهران 100، ویژه‌نامۀ صد سالگی شهرداری تهران، تهران، 1387 ش؛ محمودیان، علی‌اکبر، اطلس شهرستان شمیران، تهران، 1381 ش؛ نیز: