ریسندگی
ریسَنْدِگی، ریسیدن الیاف گیاهی و حیوانی با استفاده از ابزارها و وسایل و فنون سنتی، و تبدیل آنها به نخ و ریسمان نازک به‌منظور به‌کارگیری در مصارف متنوع.
ریسندگی سنتی بر دو نوع است: یکی، با دوكهای دستی ساده که معمولاً زنان در حالتهای راه‌رفتن، ایستاده یا نشسته، و در هر جایی، الیاف را با سرعت کمتر، ولی با مهارت بیشتر می‌ریسند؛ دوم، ریسندگی با چرخ ریسندگی خانگی که فقط می‌توان در جایی ثابت، به حالت نشسته و با سرعت بیشتر، به کار ریسیدن پرداخت. نوع دیگر، ریسندگی جدید و صنعتی است که در کارخانه‌های بزرگ به عمل می‌آید و معمولاً در مراکز شهرها، و با نیروی ماشین و دوكهای بسیار زیاد دایر می‌گردد (دانشگر، 269). در این مقاله، جنبۀ خانگی و سنتی ریسندگی مورد نظر است.
ابزارهای ریسندگی عبارت‌اند از: شانۀ حلاجی، انواع دوک دستی، و چرخ ریسندگی. چرخ ریسندگی ماشینی است که با چرخاندن دستۀ آن، حرکت مداوم چرخشی در دوک ایجاد می‌کند و یکـی از زیباترین ماشینها ست (لوروا ـ گوران، 109). ساده‌ترین شکل حرکت دوک دستی، نوع دورانی مداوم آن است که ریسنده با دو انگشت شست و سبابه به آن وارد می‌کند و پره یا لنگر این حرکت را تشدید و مداوم می‌کند و الیاف را به هم می‌تاباند. در پاره‌ای موارد، با گذاشتن میلۀ دوک بین ران و کف دست، و حرکت‌دادن سریع دست، حرکت دورانی مداوم را بر دوک وارد می‌کنند (همو، 107). برای منظم‌ترشدن تاب نخ، دوک باید تا حد ممکن با منبع اصلی پشم یا پنبه فاصله بگیرد و پایین‌تر باشد (مبانی ... ، 406). جهت چرخش دوک نخ‌ریسی یا در مسیر حرکت عقربه‌های ساعت است یا بالعکس آن. اگر جهت گردش دوک در مسیر حرکت عقربه‌های ساعت باشد و رشته‌ها همچون حرف s به دور هم بتابند و ریسیده شوند، در توضیحات فنی آن، جهت ریسیدن به‌اختصار s خوانده می‌شود و معکوس آن با حرف z مشخص می‌گردد (تناولی، 27). تاب معمولی نخهایی که با دست و دوک ریسیده می‌شوند، از راست به چپ است، مگر اینکه ریسنده چپ‌دست باشد (یاکوبی، 2808). چرخ ریسندگی پشم را به‌طور یکنواخت، و دوکْ آن را به‌طور فشرده‌تر می‌ریسد (بازن، 128). پشمی كه خیلی سفت و متراکم ریسیده شده باشد، رنگ را به‌آسانی به خود جذب نمی‌کند (یاکوبی، همانجا).
در اساطیر ایران آمده است: کیخسرو روزی دستور داد حتى یک نفر نباید بیکار باشد. پیرزنی به کیخسرو مراجعه کرد و از پیری خود شکوه سر داد که نمی‌تواند کاری کند. کیخسرو دستور داد برای پیرزن چرخی برای ریسندگی بسازند (نک : گلاب‌زاده، 309).
از محوطۀ باستانی سرخ‌دُم‌لَکی کوهدشت لرستان، چرخ دوک ریسندگی دست‌ساز از گل پخته و چرخ دوک ریسندگی از سفال دست‌ساز به دست آمده است (شیشه‌گر، 276- 278).
زنانِ دوک‌ریس، سر رشته‌ها را ــ كه با دو انگشت سبابه و شست به هم فشرده شده‌اند ــ به قلاب سر دوک می‌پیچانند و با یک دست دوک را روی زانو تاب می‌دهند و با دست دیگر پشم یا پنبه را که از یک سر به‌صورت باریکی به رشتۀ سر چنگک متصل شده است، به‌آرامی به تاب درمی‌آورند و همین‌که رشتۀ نخ بـه درازای فـاصلۀ دست و زانو ــ یعنی حدود یک گز ــ رسید، آن را به دور چوب محور دوك می‌پیچند و دوباره به تابیدن رشتۀ دیگر می‌پردازند و این کار را همچنان ادامه می‌دهند تا تودۀ قطور مخروطی‌شکل از رشته‌های پشم یا پنبه به دور این محور پیچیده شود؛ آن تودۀ مخروطی‌شکل را «دوکچه» می‌نامند ( لغت‌نامه ... ، ذیل دوک).