دستگاه

دَسْتْگاه، کلیدی‌تریـن مفهـوم نظـری ـ عملـی در موسیقـی کلاسیک معاصر ایران، ناظر بر نظام مایگی و فرم نوبتی. این ابزار مفهومی در موسیقی کلاسیک آذربایجانی، به‌عنوان مهم‌ترین خویشاوند موسیقی دستگاهی ایران، نیز در همین دو معنا به کار می‌رود.

الف ـ مفهوم دستگاه ناظر بر نظام مایگی

وجه ناظر بر نظام مایگیِ دستگاه در طول تاریخ در منابع مکتوب و شفاهی با معانی مختلف، اما مرتبطی، به کار رفته است. دستگاه و اقمار مفهومی آن را می‌توان از جنبه‌های گوناگون، ازجمله تاریخ‌شناسی و موسیقی‌شناسی، مطالعه کرد، هرچند برای بررسی برخی ابعاد این مفهوم رویکردهای تاریخی و تحلیلی را توأمان باید به کار گرفت. از سوی دیگر، بررسی برخی جنبه‌های تاریخی و ساختاری مفاهیم دستگاه و ردیف جدا از هم ممکن نیست؛ بنابراین، در پرداختن به مقولۀ دستگاه، هم‌پوشانی حوزه‌های موضوعی مختلف اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد.

پیشینۀ تـاریخی ـ نظری