دبستان
دَبِسْتان، عنوان مجله‌ای علمی و ادبی که شمارۀ نخست آن در 40 صفحه، به قطع خشتی، در 1 ربیع‌الآخر 1341 ق / 21 نوامبر 1922 م، به انگیزۀ ترویج زبان فارسی به دور از مسائل سیاسی و جاری و عادی (مشکان، 1، 4)، در مشهد نشر می‌شده است. وجه اشتراک آن در سالْ 40 قِران (برای طلاب و شاگردان و کارکنان مدارس 25 قران) تعیین شده بود (صدر هاشمی، 1 / 278).
نام نشریه (دبستان) به خط نستعلیق در بخش بالای جلد در یک سطر نوشتـه می‌شـد. در سطرهای بعـدی به‌ترتیب موضـوع، وجه اشتراک، مؤسس و مدیر، شماره و زمان انتشار، و نشانی مجله درج می‌گردید. روی جلد بدون هرگونه طرحی و با رنگ زرد به چاپ می‌رسید. مؤسس، مدیر‌مسئول و نویسندۀ عمدۀ مطالب مجلۀ دبستان سید حسن مشکان طبسی بود.
دبستان در سال نخست، مرتب به چاپ رسید و در 1 ربیع‌الاول 1342 ق / 12 اکتبر 1923 م، با نشر دو شمارۀ 11 و 12 در یک جلد، مجموعۀ این سال تکمیل شد و از این زمان تا 3 سال منتشر نشد. در دور جدید، مشکان طبسی، مدیر‌مسؤل مجله، در اولین شماره علت تعطیلی آن را بی‌توجهی خوانندگان و به‌طور‌کلی اهالی فرهنگ خراسان نسبت به مجله دانست و از آنها شدیداً گلایه کرد. وی تشویق و همکاری اعضای انجمن ادبی خراسان را انگیزۀ انتشار دوبارۀ نشریۀ دبستان اعلام کرد (نک : سیدقطبی، بش ).
شمارۀ اول سال دوم این مجله در 17 جمادی‌الآخر 1345 ق / 23 دسامبر 1926 م منتشر شده و در این سال بیشتر ناشر افکار و آثار اعضای انجمن ادبی خراسان بوده است (صدر هاشمی، همانجا؛ صدری، 1 / 317). در این سال، مجله مرتب نشر شد و از شمارۀ نهم، که در 1 شهریور 1306 ش / 24 صفر 1346 ق انتشار یافت، مؤسس و صاحب‌امتیاز سید حسن مشکان طبسی، و مدیر‌مسئول شیخ احمد بهار بوده است (سیدقطبی، بش ؛ سجادی، 30). از خصوصیات مجله در این سال، تقویم مجله است که روی آن چاپ شده است.
نویسندگان مجله عبارت بودند از: آقا میرزا محمد واعظ، دکتر مسیح‌السلطنه، شیخ محمدحسن هروی، سعید نفیسی، ادیب بجنوردی، میرزا علی‌اکبر شهیدی و عبدالله سیار (اسفندیاری، 100).
انجمن ادبی خراسان به همت عده‌ای از دانشمندان و فضلای خراسان در 1304 ش تأسیس شد. جلسات و فعالیتهای ادبی آن تا اواخر سال 1306 ش مرتب ادامه داشت. اسامی اعضای انجمن در آغاز عبارت بودند از: عبدالله سیار، ادیب بجنوردی، مؤید ثابتی، احمد بهار، سید ابوالقاسم حسینی شهیدی، شیخ حسن هروی، سید علی‌اکبر شهیدی و آگاهی (سیدقطبی، بش ؛ سجادی، همانجا).
علت واگذاری مجله به شیخ احمد بهار، این بود که وزارت عدلیه یک‌چند مشکان طبسی را برای عضویت در کمیسیون تهیۀ قوانین به تهران دعوت کرده بود. دبستان با مدیریت بهار بیش از 4 شماره نشر نشد و پس از آن برای همیشه تعطیل شد. بنابراین، از مجلۀ دبستان، 24 شماره بیشتر منتشر نشده است. مجموع صفحات مجله تا شمارۀ نهم 432 صفحه است؛ اما یکی از پژوهشگران می‌گوید: «با بررسی و مطالعۀ فهرست مجلات کتابخانه‌های کشور، حداکثر 22 شماره از مجلۀ دبستان در بزرگ‌ترین آرشیوهای ایران موجود است» (سیدقطبی، بش ). از شمارۀ هشتم به بعد، وجه اشتراک این مجله در انگلستان و فرانسه نیز روی جلد درج شده که نشان از اقبال ایرانیان خارج از کشور به آن است (سیدقطبی، بش ).
مجلۀ دبستان، با عمر کوتاه خود یکی از مجلات وزین و پیشروی است که به زبان فارسی منتشر شده است. رویکرد معتدلانه و عالمانۀ نویسندگان این مجله در تعاملات زبان فارسی و زبان عربی آشکار است. ازاین‌رو ست که می‌توان مشکان طبسی را پیشرو تحقیقات زبان‌شناسی در حوزۀ زبان و ادب فارسی به شمار آورد. او در هر شمارۀ مجله به مطالبی چون زبانها، لهجه‌های محلی و نوع تعامل آن با زبان رایج معیار، جایگاه تقویمهای هجری و میلادی در تاریخ‌گذاریهای رسمی، انتقادات و اقتراحات ادبی، و جایگاه علوم غریبه و خرافات در دانش نوین پرداخته است.
مآخذ
اسفندیاری، شهین و دیگران، مطبوعات ایران (فهرست تحلیلی کتابخانۀ مجلس سنا)، تهران، 1358 ش؛ سجادی، صادق، «شناسنامه: زندگی و آثار شیخ احمد بهار»، کتاب ماه ادبیات و فلسفه، تهران، 1377 ش، س 9، شم 9؛ سیدقطبی، مهدی، «دبستان، نخستین مجلۀ ادبی خراسان»، مرکز اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی (مل )؛ صدر هاشمی، محمد، تاریخ جراید و مجلات ایران، اصفهان، 1363 ش؛ صدری طباطبایی نائینی، محمد، راهنمای مطبوعات ایران (1304-1357 ش)، تهران، 1378 ش؛ مشکان طبسی، حسن، مجلۀ دبستان، مشهد، 1301 ش، شم 1؛ نیز:
Library.aqr, www. library. aqr.ir / portal / hom / ?news / 742660 / 743553 / 83217.