جفری
جُفْری، یا جَفری، جَعفری، شیخ بن محمد علوی حسینی (1137- 8 ذیقعدۀ 1222ق / 1725- 7 ژانویۀ 1808م)، عالم و صوفی حضرموتی. او در روستای حاوی در نزدیکی تریم چشم به جهان گشود و گفته‌اند چون نسبش به امام جعفرصادق(ع) می‌رسید، به جفری (جعفری) مشهور شد (دربارۀ نسب کامل او، نک : سقاف علوی، 2 / 218؛ نیز نک : زرکلی، 3 / 182؛ کحاله، 4 / 312).
جفری نخست از مجلس درس علمای حاوی و تریم، از جمله برادرش عبدالرحمان بهره‌مند شد و پس از آن از تریم به شهر کالیکوت در مالابار هند سفر کرد و در آنجا سکنا گزید (سقاف علوی، 2 / 218-219؛ کحاله، همانجا؛ کتانی، 1 / 379). بنابرقول شاگردش عبدالله بن احمد سودانی در کتاب حدائق الارواح، جفری در جوانی به تجارت و کسب و کار پرداخت، اما به تنعمات دنیوی راضی نشد و به علم و عرفان روی آورد، و در مالابار نیز از محضر علمایی چون محمد بن حامد سقاف، صاحب کتاب الوهط بهره جست (سقاف علوی، 2 / 219).
جفری بارها برای ادای مناسک حج از مالابار به حرمین شریفین سفر کرد و در یکی از این سفرها به حجاز و سپس به تریم رفت و با خانواده و زادگاهش تجدید دیدار کرد و ضمن آن، از ملازمت استادش حسن علوی حداد بهره برد. وی همچنین در سفرهای خود از مسقط، یمن، زبید، شام، فلسطین و مصر نیز دیدار کرد. سید عبدالله در کتاب تاریخ ثغر الشحر، مناظرۀ او با یکی از علمای الازهر را از رویدادهای مهم زندگی جفری قلمداد می‌کند. جفری در میان مردم مالابار به عنوان زعیم دینی و مرشد صوفی شهرت یافت و شاگردان و مریدان بسیاری تربیت کرد و در مناطق اطراف نیز به حسن خلق، تواضع، کرامات گوناگون، رفع حاجات مردم و نیک رفتاری در برابر کید و آزار دشمنان، مشهور بود (همو، 2 / 219-220).
جفری در کالیکوت درگذشت و در همانجا به خاک سپرده شد. بعدها بر فراز مزار او گنبد بزرگی برپا شد که زائرین بسیاری دارد (همو، 2 / 220؛ کحاله، زرکلی، همانجاها).
آثـار
الف ـ چاپی
جفری صاحب آثار متعددی بود که تنها یکی از آنها به چاپ رسیده است. این اثر که کنز البراهین الکسبیة و الاسرار الوهبیة ( الاهیة) الغیبیة نام دارد، شرحی منظوم در اسامی مشایخ و سلسلۀ طریقت آنها ست که وی تألیف آن را در 1199ق به پایان رسانـد (بغدادی، هدیه، 1 / 420؛ GAL, S, II / 809, 1011).
ب ـ خطی
شرح عقد جواهـر اللآل بفضـائل الآل ( فهرست ... ، 1 / 336)؛ الکوکب الجلیل الرفیع الزاهر فی نسب بنی علوی (همان، 1 / 270، 320)؛ الکوکب الدری و العقد الدری (همان، 1 / 147)؛ مرثیة فی العلامة المغربی الجیلانی (همان، 1 / 336)؛ مفاتیح الاسرار فی تنزل الانوار (همان، 2 / 463)؛ مکاتبة للشیخ عمر بن علی بافضل (همان، 2 / 343)؛ مجموع منظوم مضاعف الرزانة (همان، 1 / 197، 2 / 270)؛ مجموع الهفوات الصادرات من الخیالات الواردات (همان، 1 / 241)؛ نبذة لداعی یدعوا الناس (همان، 1 / 270)؛ نتیجة اشکال قضایا مسلک جوهر الجواهریة (همان، 1 / 158، 159، 242).
ج ـ یافت نشده
شرح على قصیدة قطب الارشاد العلامة السید عبدالله بن علوی الحداد (سقاف علوی، 2 / 220)؛ شرح منظومة فی شیوخ التصوف (زرکلی، 3 / 182)؛ المسلک السوی من المشرع الروی (بغدادی، ایضاح، 2 / 480، هدیه، همانجا؛ کحاله، 4 / 312)؛ مقامات (زرکلی، سقاف علوی، همانجاها)؛ و دیوان او که ظاهراً حجم زیادی داشته، و احکام، وصایا و مطالب دیگر در آن آمده است (همانجاها).
مآخذ
بغدادی، ایضاح؛ همو، هدیه؛ زرکلی، اعلام؛ سقاف علوی، عبدالله، تاریخ الشعراء الحضرمیین، مطبعة العلوم، 1356ق؛ فهرست مکتبة الاحقاف للمخطوطات بتریم، حضرموت، المرکز الیمنی للابحاث الثقافیه؛ کتانی، عبدالحی، فهرس الفهارس و الاثبات، فاس، 1346ق؛ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، بیروت، 1376ق / 1957م؛ نیز:
GAL, S.