تیم

تَیْم، نام چند قبیله و تیرۀ عرب. تیم در لغت به معنای بندگی و بردگی است (ابن‌درید، جمهرة...، 1/ 411، ذیل تمی؛ جوهری، 1/ 149) و چندین قبیله و تیرۀ عرب، گاه با اضافه به نام دیگری، به این نام شهرت داشته‌اند (نک‍ : تاج...، 8/ 216، 16/ 82-84؛ کحاله، 1/ 137-139). در میان این قبایل و طوایف، تیم بن مُرّه یا تَیمِ قریش و تَیم الله یا تَیم اللات، از تیره‌های بزرگ قبیلۀ بکر بن وائل (ه‍ م) مشهورند (نک‍ : دنبالۀ مقاله). نسبت «تیمی» به‌طور‌کلی به اعضای تیرۀ قریشی اطلاق می‌شد (حازمی، 32) و به منسوبان به تیم الله/ اللات «تَیْمُلی» می‌گفتند (همانجا؛ نیز نک‍ : سمعانی، 1/ 497؛ ابن‌اثیر، 1/ 232)، اما چنین به نظر می‌رسد که نسبت «تیمی» به طور‌کلی بر اعضای همۀ این قبایل اطلاق می‌شده است، چنان‌که برخی از مؤلفان کهن، در ذیل همین نسبت، به تفاوت قبایل و تیره‌ها از یکدیگر اشاره کرده‌اند (ابن‌‌قیسرانی، 25-26؛ سمعانی، 1/ 497- 498). 
از دیگر تیره‌هایی که تیم نام داشته‌اند، می‌توان به تیم بن ثعلبة بن جَدعاء در قبیلۀ طَیّ اشاره کرد که به لقب «مَصابیحُ الظلام» شهرت داشتند (برای‌تفصیل، نک‍ : کلبی، نسب...، 1/ 220بب‍ ؛ ابن حبیب، المحبر، 353؛ ابن‌حزم، 399؛ ابن‌اثیر، 1/ 191). قبیلۀ مُضَر ــ که نسب قریش به او می‌رسید ــ تیرۀ بنی‌عبدمناة بن ادِّبن‌طابخه، شاخه‌ای با عنوان «تَیْمُ الرباب» داشت (کلبی، جمهرة...، 277؛ ابن‌درید، الاشتقاق، 180؛ حازمی، همانجا؛ ابن‌حزم، 480) که غالباً در کوفه ساکن بودند (سمعانی، 1/ 499؛ نیز نک‍ : دینوری، 214، 299-300) و برای تفاوت با دیگر تیره‌های تیمی در انتساب به آنها «تَیْمُری» نیز گفته می‌شد (حازمی، همانجا؛ قس: ابن‌اثیر، 1/ 233، که از آنها ذیل تیمی نام برده است). در قبیلۀ کَلب نیز تیره‌ای با عنوان «تَیْمُ اللات» شناخته بود (کلبی، نسب، 2/ 639-640) و در تیرۀ بنی‌نَجّارِ خَزرج، شاخه‌ای با نام «تَیْمُ‌الله/ اللات» وجود داشت (ابن‌حبیب، همان، 79؛ ابن‌قتیبه، 95، 110؛ ابوالقاسم مغربی، 42؛ قلقشندی، 180)، اما چنان‌که اشاره شد، دو تیرۀ تیمی در مآخذ کهن از شهرت بیشتر برخوردارند و در اینجا به آن دو پرداخته خواهد شد: 

1. تیم قریش

در قبیلۀ بزرگ قریش، دو تیره به تیم شهرت داشتند: نخست بازماندگان تیم بن مُره (ابن‌حزم، 11-13؛ قلقشندی، 179) که نسل او از طریق فرزندش سعد ادامه یافت (کلبی، جمهرة، 79؛ بلاذری، 8/ 145). تیم از آن جمله تیره‌های قریش بود که به سبب اقامت در درون مکه از «بطائح» محسوب می‌شد و هم در دورۀ پیش از اسلام و هم پس از آن، یکی از تیره‌های مشهور قریش بود (ابن‌حبیب، همان، 167- 168؛ مسعودی، 2/ 176، 3/ 8 ؛ نیز نک‍ : ابن‌ عبدربه، 3/ 313). نامدارترین شخصیت این تیره که در روزگار پیش از ظهور اسلام نقش بسزایی در حوادث داشت، عبدالله بن جُدعان بود (ابن‌حبیب، همان، 137، المنمق، 412؛ بلاذری، 8/ 259-266؛ برای حضور او نزد سیف بن ذی یزن و کسرى، نک‍ : ابن عبدربه، 2/ 23؛ ابوالفرج، 8/ 329-330). بنوتیم به رهبری وی، در برخی نبردهای مشهور به «فجار» بر ضد قبیلۀ هوازن شرکت کردند (بلاذری، 1/ 117- 118؛ ابن‌حبیب، همان، 190-201، 218-219؛ نیز نک‍ : سدوسی، 77). همچنین، دو پیمان بزرگ حِلفُ المُطَیَّبین و حلف الفُضول با شرکت بنی‌تیم در خانۀ عبدالله بن جدعان منعقد گردید (برای تفصیل، نک‍ : ابن‌هشام، 1/ 131، 133-134؛ ابن‌سعد، 1/ 77، 128؛ ابن‌حبیب، همان، 45-47، المحبر، 166؛ بلاذری، 1/ 63-64، 8/ 263). با این همه، تیم در میان دیگر تیره‌های قریش نفوذ چندانی نداشت؛ چنان که ابوسفیان پس از ماجرای سقیفه و گزینش ابوبکر به خلافت، به این نکته اشاره کرد (نک‍ : ه‍ د، ابوسفیان). پس از ظهور اسلام، خاندان ابوبکر مشهورترین اعضای بنی‌تیم بوده‌اند (برای نسب وی، نک‍ : ه‍ د، ابوبکر؛ نیز ابن قدامه، 305 بب‍ ‌). از دیگر نامداران این تیره می‌توان از طلحة‌بن عبیدالله، صحابی مشهور و فرزندان و بازماندگان او نام برد (نک‍ : سدوسی، 78؛ زبیری، 280؛ بلاذری، 8/ 213 بب‍ ؛ ابن قدامه، 320 بب‍ ‌). 
نسب تیرۀ کم‌‌‌اهمیت‌تر ــ که به آنها تیم الادرم یا بنو الادرم گفته می‌شد (قلقشندی، 179) ــ به غالب بن فهر می‌رسید (نک‍ : کلبی، همان، 22؛ ابن‌هشام، 1/ 95؛ نیز نک‍ : ابن‌حزم، 175 بب‍ ). این تیره در مکه اقامت نداشتند و بدین سبب از «ظواهر قریش» محسوب می‌شدند (کلبی، همانجا؛ ابن‌حبیب، همان، 168؛ ابن‌درید، الاشتقاق، 106؛ مقدسی، 4/ 108). 

2. تیم الله/ اللات

فرزندان تیم الله/ اللات که عائذ نام داشت (ابوعبید، 347، 350-351)، پسر ثعلبة بن عُکابه که نسبشان به قبیلۀ عدنانی بکربن‌وائل می‌رسید و به آنها :«اللهازِم» گفته می‌شد (همو، 346-347؛ ابن‌قتیبه، 92، 98). بسیار محتمل است که نام تیم‌اللات (کلبی، الاصنام، 16، 18؛ سمعانی، 1/ 498) را اعراب مسیحی پیش از اسلام یا مسلمانان خود به تیم‌الله تغییر داده باشند (نک‍ : EI2). تیم‌الله همراه دیگر برادرانش شیبان، ذُهل و قیس فرزندان ثعلبة بن عکابه، 4 تیرۀ بزرگ بکر بن وائل بودند (ابوعبید، همانجا؛ کلبی، جمهرة، 487؛ ابن‌حزم، 314). 
در بنـی‌شیبان ــ برادر عائذ یـا تیـم‌الله / الـلات ــ شـاخه‌ای وجود داشت که با نام و نسب تیم بن ثعلبه شناخته می‌شد و نباید آنها را با تیرۀ تیم‌الله / اللات اشتباه کرد (نک‍ : کلبی، همان، 516-517، نسب، 1/ 43؛ ابن‌قتیبه، 99). تیم‌الله بن ثعلبه چندین فرزند پسر داشت که از آنها شاخه‌های پرشمار دیگر این تیره پدید آمد (نک‍ : کلبی، همان، 1/ 44 بب‍ ؛ ابوعبید، 350-351؛ ابن‌حزم، 315؛ قلقشندی، 179). 
بنا بر روایات افسانه‌مانند ایام‌العرب (ه‍ م)، تیم الله در برخی از جنگهای عصر جاهلی شرکت داشته است (ابوعبیده، 1/ 409، 423، 429، 556، 584-587). سالها پس از ظهور اسلام و در خلافت ابوبکر ــ چنان‌که از روایات مربوط به فتوح در این دوره برمی‌آید ــ دست‌کم شماری از اعضای تیم الله / اللات در نواحی حیره در جنوب عراق فعلی ساکن بوده، و مانند غالب قبیلۀ بکربن‌وائل، از قبایل مسیحی شمرده می‌شده‌اند، و حتى در نبردهای ضد سپاه خالد بن ولید شرکت جسته‌اند (نک‍ : طبری، 3/ 355). برخی از مشاهیر روزگار پیش از اسلام و سده‌های نخست اسلامی از این طایفه بودند (نک‍ : کلبی، جمهرة، 517-524؛ ابن‌حزم، 315-316). 

مآخذ

ابن‌اثیر، علی، اللباب، بیروت، 1994م؛ ابن‌حبیب، محمد، المحبر، به کوشش ایلزه لیشتن اشتتر، حیدرآباددکن، 1361ق؛ همو، المنمق، به کوشش خورشید احمد فارق، حیدرآباددکن، 1384ق/ 1964م؛ ابن‌حزم، علی، جمهرة انساب العرب، به کوشش عبدالسلام محمد هارون، قاهره، 1382ق/ 1962م؛ ابن‌درید، محمد، الاشتقاق، به کوشش عبدالسلام محمدهارون، قاهره، 1958م؛ همو، جمهرة اللغة، به کوشش رمزی منیر بعلبکی، بیروت، 1987م؛ ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبرى، بیروت، دارصادر؛ ابن عبدربه، احمد، العقد الفرید، به کوشش احمد امین و دیگران، قاهره، 1372ق/ 1953م؛ ابن‌قتیبه، عبدالله، المعارف، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره، 1960م؛ ابن‌قدامه، عبدالله، التبیین فی انساب القرشیین، به کوشش محمد نایف دلیمی، بیروت، 1988م؛ ابن قیسرانی، محمد، الانساب المتفقة، به کوشش دیونگ، لیدن، 1865م؛ ابن‌هشام، عبدالملک، السیرة النبویة، به کوشش مصطفى سقا و دیگران، بیروت، المکتبة العلمیه؛ ابوعبید قاسم بن سلام، کتاب النسب، به کوشش مریم محمد خیرالدرع، بیروت، 1410ق/ 1989م؛ ابوعبیده، معمر، ایام العرب قبل الاسلام، به کوشش عادل جاسم بیاتی، بیروت، 1407ق/ 1987م؛ ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، قاهره، دارالکتب المصریه؛ ابوالقاسم مغربی، حسین، الایناس بعلم الانساب، به کوشش ابراهیم ابیاری، قاهره، 1400ق/ 1980م؛ بلاذری، احمد، انساب الاشراف، به کوشش محمود فردوس العظم، دمشق، 1996م؛ تاج العروس؛ جوهری، اسماعیل، الصحاح، به کوشش ندیم مرعشلی و اسامه مرعشلی، بیروت، 1974م؛ حازمی، محمد، عجالة المبتدی، به کوشش عبدالله کنون، قاهره، 1965م؛ دینوری، احمد، الاخبار الطوال، به کوشش عبدالمنعم عامر، قاهره، 1959م؛ زبیری، مصعب، نسب قریش، به کوشش لوی پرووانسال، قاهره، 1953م؛ سدوسی، مؤرج، حذف من نسب قریش، بیروت، 1396ق/ 1976م؛ سمعانـی، عبدالکـریم، الانساب، به کـوشش عبدالله عمربارودی، بیروت، 1408ق؛ طبری، تاریخ؛ قلقشندی، احمد، نهایة‌الارب، بیروت، 1405ق/ 1984م؛ کحاله، عمر رضا، معجم قبائل العرب، بیروت، 1982م؛ کلبی، هشام، الاصنام، به کوشش احمد زکی پاشا، قاهره، 1332ق/ 1914م؛ همو، جمهرة النسب، به کوشش ناجی حسن، بیروت، 1407ق/ 1987م؛ همو، نسب معد و الیمن الکبیر، به کوشش ناجی حسن، بیروت، 1408ق/ 1988م؛ مسعودی، علی، مروج الذهب، به کوشش شارل پلا، بیروت، 1966م؛ مقدسی، مطهر، البدء و التاریخ، به کوشش کلمان هوار، پاریس، 1907م؛ نیز: