ترجاله
تُرْجاله، شهر و ناحیه‌ای در غرب اسپانیا. ترجاله که محرّف و معرب تروخیو در اسپانیایی است، اصلاً از نام رومی تورگالیوم گرفته شده است (EUE, LXIV/ 1146؛ «تروخیو»). این نام در منابع اسلامی به صورتهای مختلف چون تُرجَله، تَرجیله و تُرجیله آمده است (ابن سعید، 1/ 360؛ مقدسی، 57؛ ابن حوقل، 110؛ ابن فرضی، 2/ 116؛ عبدالمؤمن، 1/ 258؛ شکیب، 1/ 53).
شهر ترجاله، مرکز ناحیه‌ای به همین نام، از کهن‌ترین شهرهای اسپانیا ست و قدمت آن به دورۀ استیلای رومیان می‌رسد. گفته‌اند پس از آنکه سپاه روم، در منطقه‌ای متعلق به بومیان، واقع بر تپه‌ای اقامت گزیدند (نک : «تروخیو»)، به یاد و افتخار یولیوس سزار، بر آن شهری بنا کردند و آن را «تورگالیوم» نامیدند (EUE، همانجا).
آثار بازمانده از دورۀ پیش از اسلام در این شهر همچنان پابرجا ست؛ از آن جمله باید به ساختمان لاویلا که هنوز شکل سدۀ 15م خود را حفظ کرده («کنفرانس...»)، قصری که در نزدیکی این شهر قرار گرفته، و همچنین برج خولیا که تاریخ هر دو به عصر رومیان می‌رسد و از زیباترین مجموعه‌های تاریخی اسپانیا به شمار می‌روند، اشاره کرد. کلیسای مریم مقدس که تا سدۀ 7ق/ 13م مسجد بود، و شماری از دژهای به‌جا مانده در این شهر، مربوط به دورۀ حضور مسلمانان است که برخی از آنها به روزگار تسلط ناپلئون بر اسپانیا، مرمت شده‌اند (شکیب، 1/ 100؛ «مسیر...»).
منابع دورۀ اسلامی از بازارهای پر رونق و دژ استوار این شهر نام برده‌اند (ادریسی، 2/ 550-551؛ ابن عبدالمنعم، 133). موقعیت طبیعی ترجاله که از مرزهای قلمرو اسلام با مسیحیان اسپانیا قرار داشت، موجب شده بود تا این شهر به یکی از مراکز مهم نظامی تبدیل شود (نک : ابن عبدالمنعم، شکیب، همانجاها).
پیدا ست که در برهه‌هایی پیش از استیلای موحدان، یعنی به روزگار ملوک‌الطوایف، ترجاله مدتی در دست مسیحیان بود، زیرا چون موحدان در نیمه‌های سدۀ 6ق/ 12م به این شهر نزدیک شدند، ساکنان مسیحی آنجا شهر را ترک کردند و ترجاله به تصرف آنان درآمد (عنان، 2/ 218). اما چندی بعد که مسیحیان اسپانیا نیرومند شدند و به پیشروی در قلمرو مسلمانان دست زدند، ترجاله از نخستین شهرهایی بود که مورد هجوم قرار گرفت و در 560ق/ 1165م توسط «خرالدو» سردار مسیحی
اسپانیایی تصرف و ویران شد. او سپس شهر «یابره» را نیز فتح کرد و آن را همراه ترجاله به مسیحیان واگذارد (یاقوت، 1/ 836؛ عنان، 2/ 27). بعدها مسلمانان دوباره بر این شهر استیلا یافتند. آن‌گاه که حکومت مسیحی لیون نیرومند شد، فرمانروای آنجا فرناندو (فردیناند) ترجاله را تصرف کرد و تلاشهای محمد بن یوسف بن هود برای غلبه بر آنجا بی‌نتیجه ماند (ابن عبدالمنعم، همانجا). این جنگها باعث کاهش اهمیت، ثروت و اعتبار ترجاله شد (رکلو، 701).
به نظر می‌رسد ترجاله تا سدۀ 9ق/ 15م، هنوز دارای شکوه و عظمت بود و در منابع از دروازه‌های طلایی و میدان بزرگ و بازارهای مختلف آن یاد شده است («مسیر»).
مآخذ
ابن حوقل، محمد، صورة الارض، بیروت، 1979م؛ ابن سعید مغربی، علی، المغرب فی حلی المغرب، به کوشش شوقی ضیف، قاهره، 1953م؛ ابن عبدالمنعم حمیری، محمد، الروض المعطار، به کوشش احسان عباس، بیروت، 1984م؛ ابن فرضی، عبدالله، تاریخ علماء الاندلس، به کوشش ابراهیم ابیاری، قاهره، 1410ق/ 1989م؛ ادریسی، محمد، نزهة المشتاق، بیروت، 1409ق/ 1989م؛ شکیب ارسلان، الحلل السندسیة، قاهره، 1355ق/ 1936م؛ عبدالمؤمن بن عبدالحق، مراصد الاطلاع، به کوشش علی محمد بجاوی، بیروت، 1373ق/ 1954م؛ عنان، محمدعبدالله، دولة الاسلام فی الاندلس، عصر المرابطین و الموحدین، قاهره، 1411ق/ 1990م؛ مقدسی، محمد، احسن التقاسیم، به کوشش دخویه، لیدن، 1906م؛ یاقوت، بلدان؛ نیز: