بیشکک
بیشْكِك، شهری در قرقیزستان و مركز این جمهوری. نویسندگان اسلامی به تفصیل از راه بازرگانی آسیای غربی به چین كه از هفت رود می‌گذشته، یاد كرده، و از چند شهر و قریه در این مسیر، از جمله «جول» نام برده‌اند (مثلاً ابن خردادبه، 29؛ قدامه، 206). دربارۀ محل جول تفاوتهای اندكی دیده می‌شود. بارتولد نخست احتمال داد جول كهن در موضع سابق قریه «عَلَمِ دین» در نزدیكی شهر پیشْپِك (II(1) / 37) قرار داشته است، ولی بعدها موضع جول را با پیشپك یكی دانست و با اتكا به گزارش رشیدالدین محل جول را در حدفاصل زیستگاه نایمانها و بوری تیبتها در جنوب تعیین كرد و ویرانۀ علم دین را بر موضع جول منطبق دانست (نک : II(2) / 282). چه بسا علت اختلاف در مورد محل پیشپك وجود ویرانه‌ای با نام قلعۀ «پیشپك آتا» در نزدیكی پیشپك بوده است (همو، IV / 45).
بارتولد «جول» در مآخذ اسلامی را با «چول» در زبان تركی كه به معنای دشت و صحراست، یكی می‌داند (II(2) / 282، حاشیۀ 118) و این به نظر درست می‌رسد، زیرا در شمال آن بلافاصله دشتی ریگزار آغاز می‌شود (همو، II(2) / 281). شهر جول بعدها پیشپك نام گرفت. دربارۀ نام پیشپك افسانه‌هایی وجود دارد كه زملیانیتسین در كتاب تاریخ خود بدانها اشاره كرده است. در كتاب نیاز محمد باعنوان تاریخ شاهرخی نیز بدین نام اشاره شده است. رومودین تصریح كرده است كه مردم محل پیشپك را به صورت پیشكِك تلفظ می‌كرده‌اند (نک : همو، II(1) / 533، نیز حاشیۀ 36). در نوشتۀ مورخان خوقند نیز نام پیشپك به صورت پیشكك آمده است (همو، III / 569).
نام پیشپك تا 1305ش / 1926م بر این شهر اطلاق می‌شد. در این سال به احترام میخائیل واسیلیویچ فرونزه (د 1925م) از سران حزب كمونیست اتحاد شوروی و فرمانده سپاهیان ارتش سرخ در جبهۀ تركستان كه متولد پیشپك بود، فرونزه نام گرفت («دائرةالمعارف ... »، XV / 453). با فروپاشی اتحاد شوروی در 1370ش / 1991م و تأسیس جمهوری‌مستقل قرقیزستان،نام شهر به بیشكك تغییریافت ( كلمبیا).
بیشكك مركز جمهوری قرقیزستان و مهم‌ترین شهر صنعتی، ارتباطی و فرهنگی آن است. این شهر در دشت چو و دامنۀ شمالی رشته كوه آلاتائو به ارتفاع 750 تا 900 متر در °42 و ´54 عرض شمالی و °74 و ´36 طول شرقی واقع است (EI2, VIII / 313; BSE3, XXVIII / 110). میانگین دمای آن در ژانویه 4° / 5- و در ژوئیه °4 / 24 سانتی‌گراد و متوسط میزان بارندگی سالانۀ آن 471 میلی‌متر است. مساحت شهر 130 كمـ2 است. در سالهای حكومت شوروی بیشتر جمعیت شهر را روسها تشكیل می‌دادند و اقوام تاتار و اویغور و ازبك نیز در آنجا می‌زیستند، ولی پس از آن از شمار روسها كاسته شد و گروه كثیری از مردم قرقیز به روسیه بازگشتند؛ در نتیجه شمار قرقیزان و جمعیت بیشكك فزونی گرفت و در 1383ش / 2004م به حدود 841 هزار نفر رسید («فرهنگ ... »).
پیشپك و تُقْماق در نزدیكی آن كه زمانی تختگاه خاقانات ترك بود، در میانۀ دورۀ اسلامی از مراكز مسیحیت نسطوری به شمار می‌رفت (بارتولد، II(2) / 283؛ EI2، همانجا). در این ناحیه سنگ‌گورهای منقوری كشف شده كه قدیم‌ترین آنها متعلق به عهد فرمانروایی قراختاییان در سدۀ 6ق / 12م است (همانجا).
در اوایل سدۀ 13ق / 19م پیشپك در معرض هجوم خانات خوقند قرار گرفت (همانجا؛ ابوالحسن، 103). در 1240ق / 1825م در محل كنونی پیشپك از سوی خانات خوقند دژی برای جلوگیری از نفوذ قرقیزان بنا گردید («دائرةالمعارف»، همانجا). از دهۀ 1830م اهالی ناگزیر از پرداخت خراج به فاتحان بودند (ابوالحسن، همانجا). در همان سده در قلمرو خانات خوقند در دشت چو، پیش از ورود روسها، چند قصبه وجود داشت كه بزرگ‌ترین آنها پیشپك با هزار خانوار جمعیت بود (بارتولد، II(I) / 341).
در سالهای 1277 و 1279ق / 1860 و 1862م نیروهای روسیه به پیشپك حمله بردند و دژ آن را ویران كردند (BSE3، همانجا)و پس از تصرف این شهر در 1281ق / 1864م، استحكامات و پایگاههای نظامی در آنجا پدید آوردند («دائرةالمعارف»، همانجا). فتوحات روسها در این نواحی تا 1293ق / 1876م با فتح درۀ آلای تكمیل شد (آكینر، 329).
این شهر در آغاز از سوی روسها تقماق نامیده می‌شد، ولی از اواخر سدۀ 19م آن را پیشپك نامیدند ( بروكهاوس، XIII / 752). راه بازرگانی هفت رود (به روسی: سمیرچیه) از اردوگاه روسی پیشپك می‌گذشت. این راه بازرگانی از تاشكند تا سمیپالاتینسك امتداد داشت. در 1878م پیشپك به عنوان مركز استان هفت رود شناخته شد (BSE3، همانجا). نیروهای شوروی در 1337ق / 1919م در قرقیزستان مستقر شدند. با این همه، در بعضی مناطق این سرزمین درگیریهایی برای كسب قدرت وجود داشت (آكینر، همانجا).
در 1918 م پس از اعلام موجودیت جمهوری خودمختار تركستان به عنوان قسمتی از جمهوری فدراتیو روسیه (همانجا)، پیشپك به همراه بخشهایی از اراضی قرقیزنشین به عنوان یكی از توابع این جمهوری شناخته شد. در مرزبندی ملی 1303 ش / 1924 م، اراضی قرقیزنشین را از تركستان جدا كردند و ایالت خودمختار قراقرقیز (قرقیز سیاه) را تشكیل دادند. این ایالت خودمختار همانند تركستان به صورت جزئی از جمهوری فدراتیو روسیه باقی ماند (همانجا) و در 1925م پیشپك مركز این ایالت گردید.
از 1926م كه قرقیزستان به عنوان جمهوری خودمختار شناخته شد، پیشپك همچنان مركز آن باقی ماند، ولی به «فرونزه» تغییر نام داد. در 1315ش / 1936م پس از تبدیل قرقیزستان به یكی از جمهوریهای متحد كشور اتحاد شوروی، فرونزه همچنان مركز آن جمهوری ماند (BSE3، همانجا).
در شهر بیشكك مساجد جمعه دایر است. مسلمانان به زیارت حج می‌روند. نهضت تصوف و فرقۀ نقشبندیه در این ناحیه از نفوذ فراوان برخوردار است (آكینر، 337).
در دوران جنگ جهانی دوم كه صنایع شوروی به شرق انتقال می‌یافت، بیشكك (فرونزه) به یكی از مراكز عمدۀ صنعتی ماشین‌سازی و فلزكاری قرقیزستان بدل گشت و به خصوص دهها كارخانۀ مهمات و اسلحه‌سازی در آنجا احداث گردید. گذشته از آن، صنایع سبك از جمله ریسندگی و بافندگی در این شهر دایر است. بیشكك دارای تأسیسات علمی و فرهنگی از جمله دانشگاه، آكادمی علوم، موزۀ دولتی و كتابخانه‌ای با حدود 5 / 2 میلیون جلد كتاب است. این شهر یكی از مراكز گردشگری قرقیزستان نیز هست (BSE3, XXVIII / 110). آثار تاریخی ـ مذهبی این منطقه نیز قابل توجه است، چنان كه در ناحیۀ جول (چول) كهن در 10 كیلومتری بیشكك چند اثر بودایی كشف شده است. در مشرق بیشكك از یك معبد بودایی دیگر خاك‌برداری شده كه ظاهراً متعلق به سده‌های 2 و 3ق / 8 و 9م است (فرامكین، 37-38).
مآخذ
ابن خردادبه، عبیدالله، المسالك والممالك، به كوشش دخویه، لیدن، 1889م؛ ابوالحسن شیرازی، حبیب الله، ملیتهای آسیای میانه، تهران، 1370ش؛ قدامۀ بن جعفر، «الخراج»، همراه المسالك والممالك (نک : هم ، ابن‌خردادبه)؛ نیز: