بلدیه
بَلَدیه، نام چند روزنامه و مجلۀ خبری که در فاصلۀ سالهای 1325 تا 1358ق در شهرهای تهران، اصفهان، تبریز، رشت و هرات منتشر می‌شد. این نشریات به ترتیب تاریخ انتشار اینهاست:
1. بلدیه (تهران، 1325ق / 1907م)، روزنامه‌ای خبری که با امتیاز مرتضی موسوی دزفولی و مدیریت ابوالقاسم خان همدانی آغاز به انتشار کرد (صدرهاشمی، 2 / 17؛ براون، .(56 اولین شمارۀ آن 40 روز پیش از تصویب قانون بلدیه (20 ربیع‌الثانی 1325) با چاپ سربی و به طور هفتگی در 8 صفحه منتشر شد (صدرهاشمی، 2 / 17- 18) و از شمارۀ نهم (دوشنبه 14 ربیع‌الثانی) با هفته‌ای دو شماره در 4 صفحه انتشار آن ادامه یافت. امتیاز بلدیه پس از 17 شماره در 29 جمادی‌الاول همان سال به مدیر روزنامه واگذار شد (همو، 2 / 18-19). روزنامۀ بلدیه با هدف درج اخبار شهر، تلاش برای تأسیس ادارۀ بلدیۀ تهران (شهرداری) و پس از آن، انعکاس صورت جلسات بلدیه، انتشار یافت. از این‌رو، تا پیش از تأسیس بلدیۀ تهران، در چند شماره ضمن درج ضرورت این نهاد، تأسیس آن را در آیندۀ نزدیک خبر می‌داد (رابینو، 88) و پس از ایجاد بلدیه وابسته به آن گردید (برزین، 90). این روزنامه از حامیان نهضت مشروطه بود (کهن، 2 / 109) و مندرجات آن علاوه بر اخبار و حوادث، مقالات علمی، ادبی و اعلانهای بازرگانی را نیز شامل می‌شد (صدرهاشمی، 2 / 18؛ رابینو، 87).
2. بلدیه (اصفهان، 1325-1326ق / 1907- 1908م)، روزنامه‌ای خبری وابسته به بلدیۀ اصفهان که به مدیریت و نویسندگی میرزا عباس خان چهارمحالی (دهکردی)، متخلص به شیدا (د 1328ش) با هفته‌ای یک شماره در اصفهان آغاز به انتشار کرد. اولین شمارۀ آن در پنجشنبه 4 ذیحجۀ 1325 با چاپ سنگی منتشر شد. بلدیۀ اصفهان با هدف انعکاس اخبار و مذاکرات انجمن بلدیه انتشار یافت (صدرهاشمی، 2 / 20؛ رابینو، 88؛ برزین، 90؛ براون، همانجا). درج اخبار در این نشریه به گونه‌ای بود که حکایت از گرایشهای مشروطه‌خواهی مدیریت آن داشت (نک : صدرهاشمی، 2 / 22).
3. بلدیه (تبریز، 1327ق / 1909م). این نشریه به مدیریت احمد میرزا به‌طور هفتگی و با چاپ سنگی منتشر می‌شد و ناشر مذاکرات انجمن بلدیۀ تبریز بود (براون، رابینو، همانجاها؛ تربیت، 408).
4. بلدیه (رشت، 1337ق / 1919م)، ماهنامۀ خبری بلدیۀ رشت که صاحب امتیاز مجله، نادرمیرزا آراسته (رئیس ادارۀ بلدیه) و مدیر مسئول آن، حسین جودت بود. این نشریه، تنها به انتشار اخبار و صورت‌حساب ماهانۀ ادارۀ بلدیۀ رشت اختصاص داشت (صدرهاشمی، 2 / 20؛ برزین، همانجا؛ فخرایی، 322؛ بیات، 1 / 294). بلدیۀ رشت که بدون اطلاع و مجوز وزارت معارف و تنها با اجازۀ حکومت گیلان انتشار یافته بود، پیش از انتشار شمارۀ دوم توقیف شد (همو، 1 / 294-295).
5. بلدیه (تهران، 1300ش / 1921م)، مجلۀ خبری ادارۀ بلدیۀ تهران که به ترتیب ابوالحسن خان معدنچی، عباس خلیلی، رضا شهرزاد و مهدی خان مافی، مدیریت آن را عهده‌دار بودند. این نشریه در هر ماه دو بار منتشر می‌شد. بلدیه تا پایان سال 1310ش، 3 دوره انتشار یافت (صدرهاشمی، برزین، همانجاها). این مجله دارای مطالب و مندرجات مختلف راجع به اطلاعات و آمارهای سودمند بود (صدرهاشمی، همانجا).
6. بلدیه (رشت، 1307ش / 1929م). این نشریه با مدیریت امید ارشاد در 32 صفحه و ظاهراً تنها یک شماره از آن منتشر شده است (نک : ایرانیکا).
7. بلدیه (اصفهان، 1309ش / 1930م)، ماهنامۀ خبری شهرداری اصفهان که توسط سرهنگ حبیب‌الله خان شهردار و به نویسندگی و مدیریت محمدعلی مکرم در اصفهان تأسیس و منتشر شد. از شمارۀ دوم امتیاز مجله به میرزا حسین‌خان جلایی واگذار شد. این ماهنامه بیشتر حاوی اخبار و مذاکرات انجمن شهرداری بود و مقالات اجتماعی، تاریخی و علمی نیز در آن درج می‌شد (صدرهاشمی، 2 / 22-23).
8. بلدیه (هرات، 1311-1317ش / 1933-1939م)، ماهنامۀ اجتماعی، طبی، اخلاقی و تاریخی به مدیریت و نویسندگی میرزا عبدالله احرار که اولین شمارۀ آن در 11 حوت (اسفند) 1311ش در هرات چاپ و منتشر شد. برخی از مندرجات مجله چنین بود: «اهمیت و مزایای بلدیه»، «صحیات»، «علم تندرستی» و «ضرورت اولویت تربیت بر تعلیم» (مایل هروی، 44؛ ایرانیکا).
مآخذ
برزین، مسعود، شناسنامۀ مطبوعات ایران، تهران، 1371ش؛ بیات، کاوه و مسعود کوهستانی‌نژاد، اسناد مطبوعات، تهران، 1372ش؛ تربیت، محمدعلی، دانشمندان آذربایجان، تهران، 1314ش؛ رابینو، ی. ل.، روزنامه‌های ایران، ترجمۀ جعفر خمامی‌زاده، تهران، 1372ش؛ صدرهاشمی، محمد، تاریخ جراید و مجلات ایران، اصفهان، 1334ش؛ فخرایی، ابراهیم، گیلان در گذرگاه زمان، تهران، 1354ش؛ کهن، گوئل، تاریخ سانسور در مطبوعات ایران، تهران، 1362ش؛ مایل هروی، نجیب، معرفی جراید و مجلات افغانستان، کابل، 1311ش؛ نیز:
Browne, E., The Press and Poetry of Modern Persia, Los Angeles, 1983; Iranica.