بلتستان
بَلْتِسْتان، منطقه‌ای مسلمان‌نشین در شمال غربی شبه قارۀ هند. این منطقه را در عهد باستان تبّت می‌خواندند و چون با گذشت زمان این نام بر منطقۀ لَدّاخ نیز گسترش یافت، برای تشخیص آن از تبت مشهور و اصلی، اولی را تبت کوچک و دومی را تبت بزرگ نامیدند (آفریدی، .(8 نویسندۀ حدود العالم (ص 380) آن را تبت بلوری نامیده است و یونانیان آن را بیلیا می‌خواندند (کانینگم، .(71 در زبان بومی، بلتستان را بَلْتی یول (کشور بلتی) و در زبان چینی پولو و در مناطق همسایه، بُلور و پالولو نامیده‌اند (آفریدی، 8, 10؛ کانینگم، همانجا؛ مینورسکی، .(258
بلتستان در°34 تا °36 طول شرقی و°75 تا °77 عرض شمالی (گمّی، 157؛ EI2)، در منطقه‌ای کوهستانی بر فلات مرتفع لداخ در شرق کشمیر قرار دارد و دو رودخانۀ سند و شیوک آن را مشروب می‌سازد (بریتانیکا، میکرو، .(I / 773 مرکز این منطقه، اسکردو نام دارد و خاپولا، روندو، خرمنگ، پوریک، شیگار و لدکس از دیگر نواحی بلتستان است که هر یک شامل دژها و قریه‌هاست (دی، 244؛ کاول، 124؛ دوغلات، .(410
این منطقه 817 / 15 کمـ 2 وسعت دارد (سهروردی، 30) و در کوهستانی‌ترین و یخ‌بندان‌ترین منطقۀ جهان واقع است. طول یخچالهای طبیعی کوههای مرتفع بلتستان از 50کمـ متجاوز است. سلسله‌کوههای بلوریا بلتی سرتاسر طول شمالی بلتستان را می‌پوشاند و 150 مایل آخر آن قره قوروم نامیده می‌شود (آفریدی، 8؛ رکلو، .(VIII / 49-50 دومین کوه مرتفع جهان در این منطقه قرار دارد و معبرهای 440‘2 تا 050‘3 متری کوهها فقط در 5 تا 6 ماه از سال قابل گذر است (یانگ هزبند، 61؛ اسپیت، .(448 دیگر راههای خشکی بلتستان هم فقط در تابستان قابل استفاده است و در باقی سال، تنها راه ارتباطی با خارج، راه هوایی است (آفریدی، .(13 میزان باران سالیانه در این منطقه 152 میلی‌متر است (اسپیت، همانجا) و کشت جو، گندم سیاه، حبوبات، انواع میوه و صیفی در آن رواج دارد (آفریدی، .(15
طبق سرشماری 1360ش / 1981م، جمعیت بلتستان 296‘223نفر است که اکثریت بزرگ آن مسلمان شیعه‌اند (سهروردی، همانجا؛ داوود، 40). مسلمانان اهل سنت و معتقدان به فرقه‌های مختلف و نیز آثاری از ادیان زردشتی و مسیحی در میان آنها وجود دارد (نک : سهروردی، 79). زبان بلتستانی شاخه‌ای از زبان تبتی است که الفبایی خاص داشت، اما با گسترش اسلام جای خود را به الفبای فارسی داده است (آفریدی، .(28 مردم بلتستان را خالص‌ترین نژاد آریایی در میان ساکنان مناطق همسایه دانسته‌اند (نک : رکلو، .(VIII / 120
از تاریخ کهن بلتستان در عهد باستان اطلاع دقیقی در دست نیست. نوشته‌اند که این منطقه از نیمۀ دوم هزارۀ 1م زیر سلطۀ دولت تبت قرار گرفت (نک : آفریدی، همانجا). در دوره‌های بعد، از وقوع جنگهای مکرر مردم بلتستان با همسایگان، و اطاعت آنها از دولتهای کشمیر سخن گفته‌اند (نک : حسن، 37, 209). ورود و انتشار اسلام در این منطقه به سال 783ق / 1381م بازمی‌گردد که یکی از سادات ایرانی به نام سیدعلی همدانی، معروف به شاه همدان به آنجا وارد شد. ساختن مساجدی در آنجا از جمله مسجد حضرت امیر و نیز چند اثر دیگر را به او نسبت داده‌اند (گمی، 139-141؛ سهروردی، 57). کوششهای سیدعلی همدانی، را سیدمحمد نوربخش از 850ق / 1446م و میر شمس‌الدین عراقی از 911ق / 1505م پی گرفتند (همو، 51، 72، 76). در این سالیان، بلتستان به کرات زیر سلطۀ همسایگان یا شاهان هند قرار گرفت و دوباره استقلال خود را بازیافت (نک : حسن، 49, 71, 104, 136؛ دوغلات، 136؛ آفتاب اصغر، 285؛ یانگ هزبند، 164؛ کاول، 123؛ صوفی، .(301
بلتستان پس از تسلط انگلستان بر هند، جزو سرزمین جامو و کشمیر به حالت نیمه‌مستقل توسط سلسلۀ دوگرا اداره می‌شد (کولودنر، .(1-2 پس از پایان گرفتن تسلط انگلستان، سازمان ملل متحد در 1328ش / 1949م بلتستان را جزو مناطق جامو و کشمیر، تحت کنترل پاکستان قرار داد (همو، و در حال حاضر بلتستان به عنوان جزئی از سرزمین کشمیر است (انصاری، .(1
مآخذ
آفتاب اصغر، تاریخ‌نویسی فارسی در هند و پاکستان، لاهور، 1364ش؛ حدود العالم، با حواشی و تعلیقات مینورسکی، ترجمۀ میرحسین شاه، کابل، 1342ش؛ داوود، نورالدین، محنة فی الفردوس، بغداد، 1369ق / 1950م؛ سهروردی، غلام‌حسن، تاریخ بلتستان، لاهور، 1992م؛ گمی، سلیم‌خان، کشمیر مین اشاعت اسلام، لاهور، 1986م؛ نیز:
Afridi, B. G., Baltistan in History, Peshawar, 1988; Ansari, S. S., «Status of Gilgit and Baltistan», www.krrc.org-articles / STATUS %20 of %20 GILGIT %20&%20 BALTISTA; Britannica, 1978; Cunningham, A., The Ancient Geography of India, Varanasi, 1963; Dey, N. L., The Geographical Dictionary of Ancient and Mediaeval India, Oriental Reprint, 1984; Dughlát, M. H., Tarikh-i-Rashidi, tr. E. D. Ross, Patna, 1973; EI2; Hasan, M., Kashmīr Under the Sulṭāns, Calcutta, 1959; Kaul, G. L., Kashmir Through the Ages, Srinagar, 1954; Kolodner, M., «The Indian Occupation of Kashmir», www.defencejournal.com / globe / dec98 / indiankashmir1. htm; Minorsky, V., notes on Ḥudūd al-ʿAlam, London, 1937; Reclus, E., Nouvelle Géographie universelle, Paris, 1885; Spate, O. H. K. et al., India, Pakistan and Ceylon, London, 1960; Sufi, G.M.D., Islamic Culture in Kashmir, New Delhi, 1979; Younghusband, F. E., The Northern Frontier of Kashmir, Delhi, 1973.