بشرویه
بُشْرویه، بخش و شهری در شهرستان فردوس واقع در جنوب استان خراسان. بشرویه درگذشته از توابع طبس بود (مَگْرِگر، I / 143؛ جلالی، 113).
بخش بشرویه
این بخش با مساحتی حدود 939 ‘5 كم‍ـ2، از شمال به بجستان، از خاور به حومه فردوس، از جنوب به حومۀ طبس و از باختر به دستگردان محدود است ( آمارنامه... ، 8؛ فرهنگ آبادیها...، صد و شصت و شش). تنها رود قابل ذكر این بخش كال نمك است (جعفری، رودها... ، 382-383). از مهم‌ترین كوههای این بخش نیزار (بلندترین قله آن 912 ‘2متر، قس: نقشه...، 147 ‘2متر) و دنباله آن در جنوب، كوه جمات (بلندترین قله آن 740 ‘2متر) قابل ذكر است ( فرهنگ جغرافیایی آبادیها... ، 6؛ جعفری، كوهها...، 178، 542).
بُشرویه و تون (فردوس) در حاشیه شمالی بیابانی واقع شده‌اند كه حدّ جنوبی آن نای بند است (مستوفی، 266). طول گسل نای‌بند حدود 600 كم است و از بشرویه تا بم امتداد دارد. احتمالاً فرورفتگی كویر بجستان و بشرویه نیز با این گسل مربوط است (درویش‌زاده، 186). دو زلزله مهم طی یك دورۀ 76 ساله (1279-1355ش / 1900-1976م) در طول این گسل روی داده كه مراكز آنها شهداد و طبس بوده است (همانجا).
بخش بشرویه در 1329ش دارای 569 ‘9نفر جمعیت بوده ( فرهنگ جغرافیایی ایران، 9 / 58)، ولی در 1375ش به 027 ‘9نفر (118 ‘2خانوار) كاهش یافته است ( سرشماری...، شناسنامه، 14).
اقتصاد این بخش برپایه كشاورزی و قالی‌بافی نهاده شده است؛ در كنار كشاورزی دامداری نیز صورت می‌گیرد ( فرهنگ جغرافیایی آبادیها، 7). از مهم‌ترین محصولات این بخش زعفران، دانه‌های روغنی، پنبه، گندم، جو، زیره، انار، پسته، بادام و گردو را می‌توان نام برد. 3 محصول نخست، و همچنین قالیچه به مناطق دیگر صادر می‌شود (همانجا).
اهالی بخش به زبان فارسی با گویش محلی تكلم می‌كنند و پیرو مذهب تشیع هستند (همان، 6). بشرویه دارای 3 دهستان به نامهای اِرِسْك، رقه و علی جمال است (معصوم‌علیشاه، 3 / 716؛ سازمان... ، 21).
شهر بشرویه
بشرویه مركز بخشی به همین نام، در ◦57 و′27 طول شرقی و◦33 و′54 عرض شمالی در 880 متری از سطح دریا قرار گرفته است (مفخم، 1 / 67؛ نك : پاپلی، 101). جمعیت این شهر در 1375ش بالغ بر 420 ‘11نفر (579‘2 خانوار) برآورد شده است ( سرشماری، نتایج، چهل و دو).
در 1316ش درباره این شهر چنین گفته شده است: «عمر بشرویه چندان نیست و قریب 400 سال از احداث آن می‌گذرد» (ریاضی، 115). میر محمدخان عرب، حاكم طبس (ح 1200ق / 1786م) و برادرش میرحسن‌خان، بر گرد بشرویه حصاری كشیدند (همو، 116). مگرگر در سدۀ 13ق / 19م طرحی ساده از بافت قدیم بشرویه را كه شامل دروازه‌ها، برجهای پرشمار، بارو و ارگ (قلعه) آن است، در كتاب خود ترسیم كرده است (نك : .(I / 141 مساحت این قلعه بزرگ حدود 7 / 16 هكتار بود (همانجا). معصوم علیشاه در 1316ق از بشرویه دیدن كرده، و چنین نوشته است: «حصار مخروبه‌دارد و به قدر 000 ،2باب خانه در اوست، اگرچه ازتون (فردوس) كوچك‌تر است، اما مردمانش با ثروت و به تربیت نزدیك‌ترند» (3 / 715-716). همو از آب انبار و مسجدی تاریخی در بشرویه نام می‌برد كه كتیبه‌های مورَّخ 979 و 1030ق بر آنها نصب شده بود (3 / 716). در 1288ق / 1871م بر اثر خشك‌سالی و قحطی در بشرویه بیش از هزار تن جان باختند (مگرگر، .(I / 142
این شهر مهد بزرگان و علمایی چند بوده است، از جمله: ملاعبدالله تونی بشروی (د 1071ق)، حسن بن محمدباقر حسینی (د ح 1347ق) از بزرگان شیعه (افندی، 3 / 237-239؛ دایرۃ‌المعارف...، 3 / 254)، و نیز بدیع‌الزمان فروزانفر (د 1349ش) (بامداد، 5 / 36-37؛ باستانی، 201، 564؛ شفیعی، 9-21).
مآخذ
آمارنامۀ استان خراسان (1377ش)، سازمان برنامه و بودجۀ استان خراسان، تهران، 1377ش؛ افندی، عبدالله، ریاض العلماء، به كوشش محمود مرعشی و احمد حسینی، قم، 1401ق؛ باستانی‌پاریزی، محمدابراهیم، حماسۀ كویر، تهران، 1356ش؛ بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران، تهران، 1357ش؛ پاپلی یزدی، محمدحسین، فرهنگ آبادیها و مكانهای مذهبی كشور، مشهد، 1367ش؛ جعفری، عباس، رودها و رودنامۀ ایران، تهران، 1376ش؛ همو، كوهها و كوه‌نامۀ ایران، تهران، 1368ش؛ جلالی، غلامرضا و دیگران، تقویم تاریخ خراسان، تهران، 1377ش؛ دایره المعارف تشیع، به كوشش احمد صدرحاج سیدجوادی و دیگران، تهران، 1371ش؛ درویش‌زاده، علی، زمین‌شناسی ایران، تهران، 1370ش؛ ریاضی، غلامرضا، «بشرویه»، سالنامۀ شرق ایران، مشهد، 1316ش؛ سازمان تقسیمات كشوری جمهوری اسلامی ایران، وزارت كشور، تهران، 1376ش؛ سرشماری عمومی نفوس و مسكن (1375ش)، شناسنامۀ دهستانهای كشور، استان خراسان، مركز آمار ایران، تهران، 1376ش؛ سرشماری عمومی نفوس و مسكن (1375ش)، نتایج تفصیلی، شهرستان فردوس، مركز آمار ایران، تهران، 1376ش؛ شفیعی‌كدكنی، محمدرضا، «فروزانفر و شعر»، مجموعۀ اشعار بدیع‌الزمان فروزانفر، به كوشش عنایت‌الله مجیدی، تهران، 1368ش؛ فرهنگ آبادیهای كشور، سرشماری عمومی كشاورزی (1367ش)، استان خراسان، مركز آمار ایران، تهران، 1370ش؛ فرهنگ جغرافیایی آبادیهای كشور (بشرویه)، ادارۀ جغرافیایی ارتش، تهران، 1364ش، ج 64؛ فرهنگ جغرافیایی ایران (آبادیها)، استان نهم، دایرۀ جغرافیایی ستاد ارتش، تهران، 1329ش؛ معصوم علیشاه، محمدمعصوم، طرائق الحقائق، به كوشش محمدجعفر محجوب، تهران، 1345ش؛ مستوفی، احمد، شهداد و جغرافیای تاریخی دشت لوت، تهران، 1351ش؛ مفخم پایان، لطف‌الله، فرهنگ آبادیهای ایران، تهران، 1339ش؛ نقشۀ ناهمواریها و حوضۀ رودخانه‌های ایران، گیتاشناسی، تهران، 1376-1377ش، شم 278؛ نیز:
MacGregor, C.M., Narrative of a Journey Through the
كریم شریعت