بزمان
بَزْمان، نام بخشی در شهرستان ایرانشهر (استان سیستان و بلوچستان). این بخش از شمال به زاهدان، از شمال خاوری و خاور به خاش، از جنوب خاوری به ایرانشهر، از جنوب به بمپور، از باختر به كهنوج و بخش جبال بارز، و از شمال باختری به نرماشیر محدود است ( فرهنگ جغرافیایی آبادیها... ، 8). در این بخش رودخانه‌های مهمی جز رودهای فصلی جریان ندارند (همانجا). در باختر آبادی بزمان رودخانۀ كوچكی جریان دارد كه با نامهای رستا و كهور شهرت دارد (یغمایی، 87- 88). بخش بزمان از مناطق كوهستانی استان محسوب می‌شود. بلندترین قله استان بعد از تفتان، كوه بزمان (زنده) است كه 503‘3 متر ارتفاع دارد (جعفری، 105؛ نقشه...). كوه بزمان را مانند تفتان از كوههای آتش‌فشانی (خاموش) دانسته‌اند (بدیعی، 3 / 80).
آب و هوای بزمان جز دهستان بزمان گرم و خشك است ( فرهنگ جغرافیایی ایران، 8 / 48؛ بهرامی، 385؛ افشار، 210). در گذشته این ناحیه دارای جنگلهای پر درخت بوده است (وزیری، 357). مؤلف احیاء الملوك در اوایل سدۀ 11ق / 17م طبیعت بزمان را در غایت نزهت و سبزی چون خُلد برین، با صحرایی سرشار از گل نرگس وصف كرده است (شاه حسین، 505).
جمعیت بزمان در اوایل دهۀ 1330ش بالغ بر 500‘12 نفر بود ( فرهنگ جغرافیایی ایران، همانجا)، اما در طول 40 سال نه تنها بر جمعیت آن افزوده نشده، بلكه كاهش نیز یافته است. در 1375ش جمعیت این بخش 486‘12 نفر و مشتمل بر 148‘2 خانوار برآورد شده است ( سرشماری،شناسنامه، 2). اهالی بزمان به زبان بلوچی سخن می‌گویند و پیرو مذهب تسنن (حنفی) هستند و گروهی نیز شیعه مذهبند ( فرهنگ‌جغرافیایی آبادیها، نیز فرهنگ جغرافیایی ایران، همانجاها).
اقتصاد این بخش برپایۀ زراعت، دامداری و صنایع‌دستی، نظیر حصیربافی و سوزن‌دوزی است (همانجاها). این بخش از لحاظ آب زراعی غنی است، اما زمینهای مستعد كشاورزی ندارد (یغمایی، 87؛ فراهانی، 23). محصولات كشاورزی بزمان خرما، مركبات، انار، بادام و نباتات جالیزی است ( فرهنگ‌اقتصادی... ، «3 / 1-4 / 1»؛ فرهنگ جغرافیایی آبادیها، همانجا).
این بخش مشتمل بر دو دهستان بزمان و آب رئیس است كه جمعاً 116 آبادی دارای سكنه را شامل می‌شود ( سازمان... ،30؛ سرشماری، نتایج، پانزده). مركز بخش، روستای نسبتاً قدیمی بزمان است كه در°28 و´48 عرض شمالی و°60 و´13 طول شرقی در ارتفاع 980 متری از سطح دریا، و در 105 كیلومتری شمال باختری ایرانشهر واقع شده است (مفخم، 1 / 66؛ پاپلی، 100؛ قس: فرهنگ‌جغرافیایی آبادیها، 8- 9). شمار جمعیت آن در 1375ش، 463‘3 نفر و مشتمل بر 557 خانوار بوده است (همانجا؛ سرشماری، شناسنامه، 6). از آثار تاریخی این بخش، قلعۀ اسپید دژ (كه گویا قتل اشرف افغان در این محل صورت گرفته)، و قلعه و تپه‌های روستای بزمان قابل ذكرند ( جغرافیا...،2 / 817؛ سایكس، 170).
به دنبال هرج و مرج پس از قتل نادرشاه، منطقۀ بزمان در 1225ق / 1810م در اختیار شاه مهراب‌خان فهرجی قرار گرفت كه گویا از دولت مركزی تبعیت نمی‌كرد (همو، 140). برطبق قراردادی كه در 1319ق / 1901م بین دو دولت ایران و انگلیس در مورد كشیدن سیم تلگراف از تهران تا هند منعقد گردید، بزمان از نقاطی بود كه در این خط سیر قرار داشت (شمیم، 291-293؛ سایكس، 442).
مآخذ
افشار سیستانی، ایرج، نگاهی به سیستان و بلوچستان، تهران، 1363ش؛ بدیعی، ربیع، جغرافیای مفصل ایران، تهران، 1362ش؛ بهرامی، تقی، جغرافیای کشاورزی ایران، تهران 1333ش؛ پاپلی یزدی، محمدحسین، فرهنگ آبادیها و مكانهای مذهبی كشور، مشهد، 1367ش؛ جعفری، عباس، كوهها و كوه‌نامۀ ایران، تهران، 1368ش؛ جغرافیای كامل ایران، وزارت آموزش و پرورش، تهران، 1366ش؛ سازمان تقسیمات كشوری جمهوری اسلامی ایران، وزارت كشور، تهران، 1376ش؛ سایكس، پرسی، سفرنامه، ترجمۀ حسین سعادت نوری، تهران، 1336ش؛ سرشماری عمومی نفوس و مسكن (1375ش)، شناسنامۀ آبادیهای كشور، شهرستان ایرانشهر، مركز آمار ایران، تهران، 1376ش؛ همان، نتایج تفصیلی، شهرستان ایرانشهر، مركز آمار ایران، تهران، 1376ش؛ شاه حسین بن غیاث‌الدین محمد، احیاءالملوك، به كوشش منوچهر ستوده، تهران، 1344ش؛ شمیم، علی‌اصغر، ایران در دورۀ سلطنت قاجار، تهران، 1370ش؛ فراهانی، فتحعلی، فرهنگ و هنر سیستان و بلوچستان، زاهدان، 1355ش؛ فرهنگ اقتصادی دهات و مزارع، شهرستان ایرانشهر، جهاد سازندگی، تهران، 1363ش؛ فرهنگ جغرافیایی آبادیهای كشور (ایرانشهر)، ادارۀ جغرافیایی ارتش، تهران، 1364ش، ج 125؛ فرهنگ جغرافیایی ایران (آبادیها)، استان هشتم، كرمان و مكران، دایرۀ جغرافیایی ستاد ارتش، تهران، 1332ش؛ مفخم پایان، لطف‌الله، فرهنگ آبادیهای ایران، تهران، 1339ش؛ نقشۀ ناهمواریها و حوزۀ رودخانه‌های ایران، گیتاشناسی، تهران، 1376-1377ش، شمـ 278؛ وزیری كرمانی، احمدعلی، تاریخ كرمان، به كوشش محمدابراهیم باستانی پاریزی، تهران، 1340ش؛ یغمایی، اقبال، بلوچستان و سیستان، تهران، 1355ش.