باخمرا

باخَمْرا، قریه‌ای از ناحیۀ کوفه در عراق. این قریه میان کوفه و واسط واقع بود.فاصلۀ آن به کوفه نزدیک‌تر، و در 16 یا 17 فرسخی شرق این شهر قرار داشت (یاقوت، 1/ 458؛ نیزﻧﻜ : ابن‌قتیبه، 213). مسعودی آن را از سرزمین طَفّ (از نواحی کوفه) شمرده است (4/ 148)، اما امروزه موقعیت باخمرا را نمی‌توان دقیقاً تعیین کرد. این نام در زبان آرامی به معنای خمخمانه است (EI2).
شهرت باخمرا به سبب جنگی است که در آنجا میان ابراهیم بن عبدالله (ﻫ م)، از نوادگان امام حسن(ع)، لشکر منصورخلیفۀ عباسی، روی داد و به «وقعۀ باخمرى» معروف است (ﻧﻜ : ابوالفرج، 382، 420). ابراهیم همزمان با آغازی بنای بغداد (اول رمضان، 145ق/ 23 نوامبر 762م)، توسط منصور (ﻧﻜ : طبری، 7/ 624، 634). در بصره قیام کرد و پس از بیعت گرفتن از مردم، بر شهر چیره شد و با فرستادن لشکریان و عاملان خود، بر اهواز، فارس و واسط نیز استیلا یافت و پس از آن آهنگ کوفه کرد. در ذیقعدۀ 145 در باخمرا میان او ولشکر عباسی به سرکردگی عیسى بن موسى،عم منصور جنگی سخت درگرفت. نخست پیروزی با سپاه ابراهیم بود، اما با حملۀ مجدد گروهی از لشکریان عیسی، ابراهیم بر اثر اصابت تیری درگذشت و جمعی یارانش (400 تا 500 نفر) که از زیدیه بودند، کشته شدند (خلیفه، 2/ 694-650؛ یعقوبی ، 2/ 376-379؛ طبری، 7/ 634-347؛ قس: ابن‌حبیب، 35؛ بیهقی، 1/ 410). بدین‌گونه، این نهضت علوی که اساس خلافت عباسی را سخت به مخاطره افکنده بود، در هم شکست. برخی باخمرا را «بدرالصغرى» خوانده‌اند (ابوالفرج، 365؛ ذهبی، 6/ 224). ابوحنیفه، امام حنیفیان نیز که به پیوستن به قیام ابراهیم فتوا داده بود، کشته‌شدگان در باخمرا را با شهدای بدر برابر دانسته است (ﻧﻜ : ابوالفرج، 364؛ ابن عنبه، 109). به این ترتیب، ابراهیم به «قتیل باخمرا» (ابونصر، 9، 65؛ بیهقی، 2/ 554)، و «صاحب باخمرا» (ابن ابی‌الحدید، 15/ 272) مشهور شد. دعبل خزایی در قصیدۀ تائیۀ معروف خود، به قبر ابراهیم در باخمرا اشاره دارد (ص 136؛ مسعودی، همانجا). گور ابراهیم در سدۀ 7ق زیارتگاه مردم بوده است (ﻧﻜ : یاقوت، همانجا، هروی، 77).

مآخذ

ابن بی الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغة، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، 1962م؛ ابن حبیب، محمد، المحیر، به کوشش ایلزه لیشتن اشتنر، حیدراباد دکن، 1361ق/ 1942م؛ ابن عبنه، احمد، عمدة الطالب، نجف، 1381ق/ 1961م؛ ابن قتیبه، عبدالله، المعارف، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره، 1960م؛ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبین، به کوشش احمد صقر، قاهره، 1368ق/ 1949م؛ ابونصر بخاری، سهل، سرّالسلسلة العلویة، نجف، 1381ق/ 1962م؛ بیهقی، علی، لباب‌الانساب، به کوشش مهدی رجایی، قم، 1410ق؛خلیفة بن خیاط، تاریخ، به کوشش سهیل زکار، دمشق، 1968م؛ دعبل خزایی، دیوان، به کوشش عبدالصاحب عمران دجیلی، بیروت، 1972م؛ ذهبی، محمد، سیراعلام النبلاء، به کوشش حسین اسد، بیروت، 1405ق/ 1985م؛ طبری، تاریخ؛ مسعودی، علی، مروج الذهب، به کوشش شارل پلا، بیروت، 1973م؛ هروی، علی، اشارات الى معرفة الزیارت، به کوشش ژ.سوردل تومین، دمشق، 1953م؛ یاقوت، بلدان؛ یعقوبی، احمد، تاریخ، بیروت، 1379/ 1960م؛ نیز