اسمیم

اسمیم \osmiyom\، عنصری شیمیایی. این عنصر یکی از فلزات پلاتینیِ گروههای 8 - 10 (VIIIb) جدول تناوبی عناصر، و چِگال‌ترین عنصر از میان عناصری است که به‌صورت طبیعی یافت می‌شوند (چگالی آن نزدیک به دو برابر سرب است). اسمیم فلزی درخشان به رنگ سفید مایل به آبی است که حتى در دماهای بالا نیز بسیار سخت و شکننده است و از این‌رو، کارکردن با آن ساده نیست. ساختار بلور آن شش‌گوشه‌ایِ تنگ‌چین است. این فلز در میان فلزات پلاتینی (فلزات گروه پلاتین)، بالاترین نقطۀ ذوب را دارد؛ بنابراین، گداختن و ریخته‌گری آن بسیار دشوار است. 
پیش از رواج‌یافتن به‌کارگیری تَنگستَن در رشته‌های لامپها، در نخستین لامپهای رشته‌ای از سیمهای اسمیمی استفاده می‌شد. اسمیم در درجۀ نخست، به‌عنوان سخت‌گردان، در ساخت آلیاژ از فلزات گروه پلاتین به کار برده می‌شود، اگرچه به‌تدریج، روتِنیُم (Ru) جایگزین آن شده است. آلیاژی سخت از اسمیم و ایریدیُم برای ساختن نوک قلمهای خودنویس و سوزنهای گرامافون به کار می‌رود. کاربرد دیگرِ آلیاژهای اسمیم در ساخت اتصالهای الکتریکی و وزنه‌ها و ابزارهای اندازه‌گیری استاندارد است. در انگشت‌نگاری و برخی سنتزهای آلی نیز از اسمیم‌تِتروکسید (OsO4) استفاده می‌شود. 

 فلز خالص اسمیم در طبیعت یافت نمی‌شود؛ اما این عنصر کمیاب را در آلیاژهای طبیعی با دیگر فلزات گروه پلاتین می‌توان یافت: در سیسِرسکیت (تا 80٪)، اوروسمیریدیُم (25٪)، ایریدوسمین، و به مقدار اندک در پلاتین طبیعی. اِسمیثسن تِنِنت، شیمی‌دان انگلیسی، در 1803 م این عنصر را همراه با ایریدیم، در باقی‌مانده‌های کانه‌های پلاتین که در تیزاب سلطانی حل نمی‌شدند، کشف کرد. او در 1804 م جداسازی این عنصر را اعلام کرد و به‌سبب بوی ناخوشایند برخی ترکیبهایش، نام اسمیم (از ریشۀ یونانیِ «اُسمه»، به معنی بو) بر آن نهاد. 
در میان فلزهای پلاتینی، اسمیم سریع‌تر از همه با هوا واکنش می‌دهد و گرد این فلز حتى در دمای اتاق نیز بوی تند اسمیم‌تتروکسید را، که ماده‌ای سمی و فرّار است، از خود متصاعد می‌کند. از آنجا که برخی از مواد زیست‌شناختی، محلولهای اسمیم‌تتروکسید را به اسمیم‌دیوکسیدِ (OsO2) سیاه‌رنگ می‌کاهند، گاه برای رنگ‌آمیزی بافتها در آزمایشهای میکروسکپی، از اسمیم‌تتروکسید استفاده می‌کنند. اسیدهای معمولیِ داغ یا سرد بر اسمیم بی‌تأثیرند، اما تیزاب سلطانی، نیتریک‌اسیدِ دودکننده و محلولهای هیپوکلریتِ قلیایی گَردِ این فلز را در خود حل می‌کنند. 
اسمیم در ترکیبات خود حالتهای اکسایش را از صفر تا 8+ (به‌استثنای 1+) نشان می‌دهد. ترکیبات بسیار مشخص و پایدار این عنصر حالتهای اکسایش 2+، 3+، 4+، 6+ و 8+ دارند. روتنیم تنها عنصر شناخته‌شدۀ دیگری است که حالت اکسایش 8+ دارد (ویژگیهای شیمیایی این دو عنصر تا اندازۀ بسیاری همانند است). همۀ ترکیبات اسمیم در اثر حرارت به‌آسانی کاهیده، یا تجزیه می‌شوند و عنصر اسمیم را، به‌صورت گَرد یا اسفنج، آزاد می‌کنند. اسمیم طبیعی مخلوطی از ۷ ایزوتوپ پایدار است: اسمیم ـ 184 (02 / 0٪)، اسمیم ـ 186 (58 / 1٪)، اسمیم ـ 187 (6 / 1٪)، اسمیم ـ 188 (3 / 13٪)، اسمیم ـ 189 (1 / 16٪)، اسمیم ـ 190 (4 / 26٪) و اسمیم ـ 192 (0 / 41٪). 
عدد اتمی: 76
وزن اتمی: 2 / 190
نقطۀ ذوب: C °000‘ 3
نقطۀ جوش: حدود C °000‘5
گرانی ویژه: 48 / 22 (در C °20)
حالتهای اکسایش: 2+، 3+، 4+، 6+، 8+
آرایش الکترونی: Xe] 4 f14 5 d6 6 s2]

مآخذ

Americana, 2006; Britannica, 2010; Columbia, 6th edition; Encarta, 2008.