اسفندگان
اسفندگان \ esfand-gān\ ، از جشنهای ایران باستان و زردشتیان.
نزد ایرانیان باستان، روز پنجم هر ماه شمسی اسفند روز نام داشت و بنابر سنت، تقارن نام ماه و روز را جشن می‌گرفتند. اسفند یا اسپندارمذ (ه م؛ در اوستایی: سپنتا آرمَیتی)، به معنی اندیشۀ درست و پاک (بارتولمه، 335, 1619)، نام یکی از امشاسپندان آیین زردشت است. بیرونی این نام را عقل و حلم ترجمه کرده، و نوشته است که اسفندارمذ افزون بر اینکه فرشتۀ موکل زمین است، بر زنهای درستکار، پاک‌دامن، شوهر دوست و خیرخواه نیز موکل است و تأکید می‌کند که در روزگاران گذشته، این روز عید زنان بوده است و در این روز، مردان به زنان بخشش می‌کرده‌اند ]هدیه می‌داده‌اند[، و ادامه می‌دهد که این رسم هنوز، در زمان او، در اصفهان، ری و دیگر شهرهای پهله‌نشین، پابرجاست ( آثار...، 229). همو در التفهیم گزارش می‌دهد که در جشن اسفندگان، که به مردگیران مشهور است، زنان آرزوهای خویش را از شوهران خود می‌خواهند (ص 260). گردیزی می‌گوید که زنان در این روز در انتخاب شوی به مراد خویش عمل می‌کنند (ص 247). همو نیز، مانند بیرونی، این روز را کتبة‌الرقاع می‌نامد و می‌نویسد: تعویذها می‌نویسند بر ضد حشرات و بر درها و دیوارها می‌آویزند (همان‌جاها).
مآخذ
بیرونی، آثار الباقیه؛ همو، التفهیم لاوائل صناعة التنجیم (روایت فارسی)، به‌کوشش جلال‌الدین همایی، تهران، 1362ش؛ گردیزی، عبدالحی بن ضحاک، زین‌الاخبار، به‌کوشش عبدالحی حبیبی، تهران، 1347ش؛ نیز: