اسفرجان
اِسفَرجان \ esfarjān\ ، روستایی در شهرستان شهرضا در استان اصفهان.
روستای اسفرجان یا اسپرگان (جناب، 190) با 205‘2 متر ارتفاع از سطح دریا، در ´40 °31 عرض شمالی و ´56 °51 طول شرقی، و در 44 کیلومتری جنوب شرقی شهرضا واقع است ( فرهنگ جغرافیایی آبادیهای...، 6). کوه سیاه در جنوب غربی و کوه برد در جنوب این آبادی قرار دارد (همان‌جا). رود هونجان، که اسفرجان نیز خوانده می‌شود، از این روستا می‌گذرد (افشین، 79). آب‌وهوای اسفرجان معتدل است ( فرهنگ جغرافیایی آبادیهای، همان‌جا).
اسفرجان روستایی ییلاقی است (زین‌العابدین، 77؛ جمالی، 31) که در اوایل دهۀ 1330ش، 096‘4 تن جمعیت داشت ( فرهنگ جغرافیایی ایران، 12). جمعیت این روستا پس از آن رو به کاهش نهاد، به گونه‌ای که در سرشماری 1375ش به 438‘3 تن (915 خانوار) (سرشماری...، 6)، و در آخرین سرشماری عمومی کشور (1385ش)، به 724‘2 تن (838 خانوار) کاهش یافت (درگاه...). فعالیتهای اقتصادی اهالی به ترتیب اهمیت، اینهاست: زراعت، دامداری و فرش‌بافی با نقشهای بوته حوضی، گلدانی و خیابانی ( فرهنگ جغرافیایی آبادیهای، همان‌جا).
ساکنان آبادی شیعه‌مذهب‌اند و به فارسی سخن می‌گویند (همان‌جا). اسفرجان به‌عنوان مرکز دهستان، دارای آب، بـرق، مرکز بهداشتـی ـ درمـانـی، خـانـۀ بهداشت و بسیاری خدمات روستایی دیگر است (سرشماری، 8). این روستا از نظر سنتی، 8 محله به نامهای محلۀ پایین، محلۀ میان، محلۀ بالا، محلۀ تقی، محلۀ شهشهانی، محلۀ عربها، محلۀ ناطق و محلۀ قتلغ شاه دارد ( فرهنگ جغرافیایی آبادیهای، همان‌جا).
در گذشته، سدی موسوم به بند «شاه قتلغ» در اسفرجان میان دو کوه (جناب، 188) بسته شده بود که امروز تنها ویرانه‌های آن باقی است (جمالی، 32)؛ افزون بر آب رودخانه، آب باران نیز در پشت این بند جمع می‌شده (جناب، همان‌جا)، و به کمک آن، زمینهای اطراف جادۀ شهرضا ـ اصفهان زیر کشت می‌رفته است (جمالی، همان‌جا). این سد در زمان براق حاجب، از امرای سلطان غیاث‌الدین (پسر سلطان محمد خوارزمشاه)، ملقب به قتلغ‌خان (بنیادگذار سلسلۀ قراختائیان)، در سدۀ 7ق ساخته شده بود (همان‌جا؛ نیز نک : وزیری، 253). امامزاده‌ای به نام شاهزاده عبدالمطلب در این آبادی وجود دارد (جمالی، 33).
مآخذ
افشین، یدالله، رودخانه‌های ایران، تهران، 1373ش، ج 1؛ جمالی، مسیح‌الله، تاریخ شهرضا، تهران، 1355ش؛ جناب، میرسیدعلی، الاصفهان، به‌کوشش عباس نصر، اصفهان، 1371ش؛ درگاه ملی آمار؛ زین‌العابدین شیروانی، بستان السیاحة، تهران، 1315ق؛ سرشماری عمومی نفوس و مسکن: شناسنامۀ آبادیهای کشور (شهرستان شهرضا)، مرکز آمار ایران، تهران، 1376ش؛ فرهنگ جغرافیایی آبادیهای کشور (سمیرم)، ادارۀ جغرافیایی ارتش، تهران، 1360ش، ج 81؛ فرهنگ جغرافیایی ایران (آبادیها): استان دهم: اصفهان، دایرۀ جغرافیایی ستاد ارتش، تهران، 1332ش، ج 10؛ وزیری کرمانی، احمدعلی‌خان، جغرافیای کرمان، به‌کوشش محمدابراهیم باستانی پاریزی، تهران، 1353ش.