استونی

اِستونی \ estoni\ (در استونیایی: اِستی)، با نام رسمی جمهوری استونی، کشوری در شمال شرقی اروپا. این کشور شمالی‌ترین کشور از جمهوریهای سه‌‌گانۀ کرانۀ بالتیک (استونی، لاتْویا، لیتوانی) است. استونی از غرب و شمال به دریای بالتیک، از شرق به دریاچۀ پِیپوس(پِیپسی) و رود نارْوا محدود می‌شود، و از شرق و جنوب شرقی با روسیه، و از جنوب با لاتْویا (لِتونی) هم‌مرز است. استونی 227،45 کم‍2 مساحت دارد که حدود 10/ 1  آن شامل 500،1 جزیرۀ کوچک و بزرگ است. بزرگ‌ترین جزایر استونی سارِما (ح 700،2 کم‍2) و هیوما (ح 000،1 کم‍2)، و پایتخت این کشور شهر تالین است.
استونی در بخش عمده‌ای از تاریخ خود تحت سیطرۀ قدرتهای خارجی بوده است. این کشور در 1940م به اتحاد جماهیر شوروی منضم شد؛ اما در 1991م، همراه با دیگر کشورهای بالتیک (لاتویا و لیتوانی)، اعلام استقلال کرد و اندکی بعد به عضویت سازمان ملل متحد پذیرفته شد. این کشور پس از استقلال یافتن، به سرعت نهادهای کمونیستی بازمانده از دوران شوروی را برچید، حکومتی مردم‌سالار برقرار کرد و به اقتصاد آزاد روی آورد. این اصلاحات زمینه را برای عضویت استونی در 2004م در سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) و اتحادیۀ اروپا فراهم کرد.

ویژگیهای طبیعی

ناهمواریها

چشم‌انداز طبیعی استونی عمدتاً نتیجۀ فعالیت یخچالهاست. نواحی جنوبی این کشور از تپه‌های یخرفتی و قسمتهای مرکزی آن از تپه‌هایی به‌هم پیوسته و هموار تشکیل شده است. برجستگیهای باریک و ممتد در بخشهای شمالی استونی در نتیجۀ ذوب شدن یخها و جریان یافتن رودخانه‌های یخچالی پدید آمده است. وجود نواحی پوشیده از ماسه نیز گواه این مدعاست. از این‌رو، ناهمواریهای استونی عموماً موجوار، و دربرگیرندۀ تپه‌های کوچک، دریاچه‌های بی‌شمار، رودها و جنگلهاست، که مناظر زیبایی را به‌ویژه در نواحی جنوبی کشور خلق کرده‌اند.
میانگین ارتفاع کشور استونی از سطح دریا 50 متر است و تنها ارتفاع 10/ 1  از مساحت این کشور به بیش از 100 متر می‌رسد. سورمونامَگی (318 متر) در جنوب شرقی استونی، بلندترین نقطۀ این کشور است.
شبکۀ آبها و آب و هوا. استونی رودهای فراوانی دارد که به خلیج فنلاند، خلیج ریگا و دریاچۀ پیپوس می‌ریزند. رود پَرنو (144 کم‍ ) بلند‌ترین رود استونی، و دیگر رودهای مهم آن پِدیا، نارْوا و کاساری است. دریاچه‌ها در حدود 5٪ از مساحت استونی را تشکیل می‌دهند. دریاچۀ پیپوس با 550،3 کم‍2 بزرگ‌ترین دریاچۀ این کشور است.
آب و هوای معتدل و مرطوب استونی با نواحی هم‌عرض آن در شرق (در روسیه) بسیار متفاوت است. این کشور در مسیر جریان تود‌ه‌هواهایی قرار دارد که با جریانهای سیکلونیِ (چرخ‌ بادیِ) اقیانوس اطلس شمالی همراه است. این جریانها در تابستان هوای خنک، و در زمستان هوای گرم را با خود به این منطقه می‌آورند. آب و هوای سواحل شمالی و غربی استونی معتدل، و آب و هوای نواحی شرقی و جنوب شرقی آن قاره‌ای است. میانگین بارش در این کشور حدود 600 تا 700 میلی‌متر در سال، و میانگین دمای هوای آن در تیرماه °16 تا °17 سانتی‌گراد، و در دی‌ماه °5- تا °8- سانتی‌گراد است. آب و هوای استونی به‌طور کلی برای کشاورزی مساعد است.

حیات گیاهی و جانوری

جنگلهای مختلط با حدود 90 گونه درخت و درختچه، نزدیک به نیمی از مساحت استونی را دربر دارند. بیشترین گونه‌های درختان این جنگلها کاج، صنوبر، غان و سپیدار، و پس از آنها، بلوط، افرا، نارون و زبان گنجشک است. به‌سبب آب و هوای معتدل‌تر سواحل غربی استونی، نزدیک به  ¾ از حدود 500‘1 گونه گیاهان بومی این کشور در این ناحیه می‌رویند. مرداب و علفزار نیز در استونی به فراوانی یافت می‌شود.

 در حدود 60 گونه پستاندار در استونی وجود دارد که از میان آنها گوزن شمالی بیشترین شمار را به خود اختصاص داده است. گونه‌های دیگر گوزن، گراز، و نیز در جنگلهای شمال شرقی آن، خرس و گربۀ وحشی وجود دارد. از میان جانوران دریایی نیز می‌توان به فُک و انواع ماهی اشاره کرد که از نظر اقتصادی دارای اهمیت‌اند. بیش از 300 گونه پرنده نیز در استونی شناسایی شده است که شمار اندکی از آنها در همۀ طول سال در آنجا ساکن‌اند. این کشور به سبب دریاچه‌ها و مردابهای فراوانش از توقفگاههای مهم در مسیر پرندگان مهاجر به‌شمار‌ می‌رود.

ویژگیهای اجتماعی ـ اقتصادی 

الگو‌های سکونت

در مقایسه با دیگر کشورهای اروپایی، درصد بالایی از جمعیت استونی در خارج از این کشور زاده شده‌اند و تنها  3/ 2 جمعیت آن از قوم استونیایی‌اند. استونیاییها از نظر قومی و زبانی، بسیار به فنلاندیها نزدیک‌اند. روسها بزرگ‌ترین اقلیت قومی استونی به‌شمار می‌روند و ¼  جمعیت این کشور را تشکیل می‌دهند. اوکراینیها، بِلاروسها (روسهای سفید) و فنلاندیها از دیگر اقلیتهای قومی این کشورند.
میانگین تراکم جمعیت استونی در 2008م، 30 تن در کم‍2 بود؛ با این حال، بخش شمالی کشور، که شهرهای بزرگ در آن قرار دارند، دارای تراکم جمعیت بسیار بیشتری از بخش جنوبی است. حدود 70٪ جمعیت استونی، همانند دیگر کشورهای کرانۀ بالتیک، شهرنشین‌اند. بیشتر جمعیت روستایی این کشور را قوم استونیایی تشکیل می‌دهد، در حالی‌که بیشتر غیراستونیاییها شهرنشین‌اند. تالین و تارتو بزرگ‌ترین شهرهای استونی به‌شمار می‌روند. زبان استونیایی (نک‍ : ه‍ د، استونیایی، زبان) که زبان رسمی ایـن کشور است، عضو شاخۀ فینـو ـ اوگری، از خانوادۀ زبانهای اورالی است.
استونی دارای دین رسمی نیست و بخش بزرگی از مردم این کشور (نزدیک به 36٪ در 2008م)، خود را پیرو هیچ دینی نمی‌دانند. نزدیک به نیمی از استونیاییها را نیز مسیحیان تشکیل می‌دهند که مسیحیان غیروابسته به کلیسا و پیروان کلیسای انجیلیِ لوتِری در میان آنان دارای اکثریت‌اند.
مهاجرتهای داخلی در استونی از اواسط دهۀ 1950م، رو به‌ افزایش گذاشت. پس از الحاق استونی به شوروی در 1940م، مهاجران بسیاری از دیگر جمهوریهای شوروی، به‌ویژه روسیه، به این کشور مهاجرت کردند؛ اما پس از استقلال، مهاجرت به استونی کاهش یافت و بسیاری از روسها این کشور را ترک کردند.

اقتصاد

اقتصاد استونی پیش از استقلال، به‌عنوان بخشی از اقتصاد به هم پیوستۀ شوروی، بیشتر بر پایۀ صنعت، و تا حدودی کشاورزی استوار بود. پس از استقلال نیز با اینکه صنعت و کشاورزی همچنان نقش بسزایی در اقتصاد این کشور داشتند، سهم آنها در تولید ناخالص داخلی و جذب نیروی کار رو به ‌کاهش نهاد، در حالی که نقش بازرگانی و خدمات رو به‌ افزایش بود. اقتصاد استونی در دوران گذار به اقتصاد آزاد دستخوش رکود شد، اما از میانۀ دهۀ 1990م، دوباره رونق گرفت.
امروزه استونی دارای یکی از لیبرال‌ترین اقتصادها در اروپاست. این کشور از نخستین کشورهای اروپای شرقی بود که مذاکره برای پیوستن به اتحادیۀ اروپا را آغاز کرد و در 2004م به عضویت این اتحادیه درآمد.

معادن

شیست نفتی (شِیل نفتی) مهم‌ترین مادۀ معدنی موجود در استونی است و این کشور از تولیدکنندگان عمدۀ آن به‌شمار می‌رود. ذخایر تورب (زغال‌سنگ نارس) و استخراج آن نیز در استونی دارای اهمیت است. همچنین ذخایر عظیم و مرغوب فسفریت، سنگ آهک، دولومیت، مارن و خاک رس در این کشور وجود دارد.

انرژی

تولید نیروی برق در اقتصاد استونی و نواحی پیرامون آن از اهمیت بسزایی برخوردار است. استونی بخش عمدۀ برق کشور لاتْویا و نواحی شمال غرب روسیه را تأمین می‌کند. بیشتر برق تولیدی این کشور از نیروگاههای حرارتی با سوخت شیست نفتی است. دو نیروگاه تولید برق در حوالی نارْوا، نیاز عمدۀ کشورهای کرانۀ بالتیک را تأمین می‌کنند. صنعت عظیم فراوری شیست نفتی، همانند صنعت تولید برق، برای استونی بسیار اشتغال‌زا بوده است. این صنعت حجم عظیمی گاز تولید می‌کند که بخش عمدۀ آن از طریق خطوط لولۀ کُهتلا ـ یَرْوه به سن پترزبورگ، به روسیه صادر می‌شود. آلودگی آبهای زیرزمینی در پی استخراج شیست، انتشار گاز گوگرد دیوکسید از نیروگاههای برق نارْوا، و نیز صنعت استخراج فسفریت موجب افزایش نگرانیهای زیست محیطی شده است.

کشاورزی

کشاورزی استونی در دوران شوروی به صورت اشتراکی بود و حدود 000‘120 مزرعۀ کوچکی که در 1945م در این کشور وجود داشت، تا پایان دوران سلطۀ شوروی به حدود 190 مزرعۀ اشتراکی و 120 مزرعۀ دولتی تبدیل شده بود. پس از استقلال، برچیدن نظام مزارع اشتراکی یکی از اهداف دولت استونی شد و خصوصی‌سازی به سرعت رشد کرد، به گونه‌ای که در همان سال نخست استقلال، شمار مزارع خصوصی استونی دو برابر مزارع خصوصی لاتویا و لیتوانی بود. کشاورزی استونی پایۀ صنایع مهم فراوری مواد غذایی این کشور است. از محصولات کشاورزی استونی می‌توان سیب‌زمینی، جو و یونجه را نام برد؛ اما مهم‌ترین فعالیت کشاورزی در این کشور دام‌پروری، به‌ویژه پرورش گاو و خوک است.
تهیۀ الوار و نجاری از قدیمی‌ترین صنایع استونی است. کاغذ، خمیر کاغذ، تخته سه‌لا، کبریت و مبلمان از تولیدات وابسته به چوب در این کشور به‌شمار می‌آیند. مهم‌ترین مراکز این صنایع در شهرهای تالین، تارتو، ناروا، پَرنو، کِهرا، کورِسّاره و ویلیاندی واقع‌اند.

صنایع

صنعت استونی نیز همچون کشاورزی آن پس از استقلال، یک دورۀ گذار به اقتصاد بازار آزاد را گذراند. مواد اولیۀ مورد نیاز صنایع از داخل و خارج کشور تأمین می‌شود. شمار فراوانی از نیروی کار صنعتی کشور در فراوری مواد غذایی، جنگل‌داری، ماشین‌سازی و تولید انرژی فعال‌اند.
صنعت فراوری شیست نفتی که پایۀ صنعت شیمیایی استونی است، در شهرهای تالین و کهتلا ـ یَروه قرار دارد، و محصولاتی چون بنزن، انواع چسب و رزین، مواد مورد نیاز در چرم‌سازی، فُرمالدهید، و انواع شوینده تولید می‌کند. اما امروزه از اهمیت صنایع شیمیایی و معدنی استونی کاسته شده، و به جای آنها، فناوری اطلاعات، مخابرات و تولیدات الکترونیکی اهمیت یافته است.
ذخایر طبیعی استونی مواد اولیۀ تولید مصالح ساختمانی را نیز فراهم می‌کنند، همچون سیمان، بلوکهای دیواری و پَنِلهای ساختمانی که از خاکستر شیستی یا بتن مسلح ساخته می‌شوند. مرکز این صنایع نیز شهرهای تالین، کوندا، تارتو و آسِری است.
از میان صنایع تولید کنندۀ کالاهای مصرفی در استونی، صنعت نساجی بیشترین پیشرفت را داشته است. بیشتر پارچۀ نخی تولید شده در کشورهای کرانۀ بالتیک، در استونی تولید می‌شود. از دیگر صنایع تولیدی این کشور می‌توان صنایع پوشاک و کفش را نام برد.

امور مالی و بازرگانی