استقبال

استقبال \ esteqbāl\ ، در لغت به معنی پیش‌آمدن و به پیشباز آمدن است (نشاط، 274؛ فرهنگ آنندراج، نیز فرهنگ بزرگ...، ذیل استقبال) و در اصطلاح شعر و ادب آن است که شاعر سرودۀ یکی از استادان سخن چون حافظ، سعدی و مولانا را سرمشق خود قرار دهد و به همان وزن و قافیه، و نیز به همان سبک شعر تازه‌ای بسراید (نشاط، همان‌جا؛ نیز نک‍ : دایی‌جواد، 173؛ همایی، 453؛ زاهدی، 297). مرسوم است شاعری که به استقبال از شاعر دیگر شعر می‌سراید، نام شاعر مقتدای خود را در شعر خویش ذکر کند (نشاط، همان‌جا؛ نیز نک‍ : محجوب، 523؛ دایی‌جواد، 175، 178). 
برخـی استقبال را مـذموم و نـاپسند می‌شمارند (نک‍ : یکانی، 399-400) و گروهی آن را مترادف تضمین یا از اقسام آن به‌شمار می‌آورند (نشاط، همان‌جا؛ رامی، 248) و معتقدند الهام گرفتن از اندیشه‌های بکر سخنوران و به‌کار بردن آن در شعر، گونه‌ای «وام گرفتن» است و در اصطلاح زبان و ادبیات عرب از «سرقات شعریه» به‌شمار می‌آید، اما در ادبیات فارسی از صنایع شعری محسوب می‌شود و امری مطلوب و رایج است (رامی، نشاط، همان‌جاها). 
استقبال و نظیره‌گویی از اختصاصات شعر عصر صفویه است (مؤتمن، 74) و به سبب تنوع، کمال و زیبایی کمّی و کیفی شعر عصر غزنوی، شاعران این دوره بارها مورد استقبال شاعران پس از خود قرار گرفته‌اند (محجوب، 521-522)؛ چنان‌که ازجمله قصیده‌های معروف که حاصل استقبال از شعر قدماست، قصیدۀ «جغد جنگ» سرودۀ ملک‌الشعرای بهار است، با مطلع «فغان ز جغد جنگ و مُرغُوای او» (ص 602) که به استقبال و اقتفای قصیدۀ منوچهری (ص 93) به مطلع «فغان ازین غرابِ بَین و وای او» سروده شده است (دایی‌جواد، 173-174؛ نیز نک‍ : زاهدی، نشاط، همان‌جاها). 

مآخذ

بهار، محمدتقی، دیوان، تهران، 1378ش؛ دایی جواد، محمدرضا، زیباییهای سخن یا علم بدیع در زبان فارسی، اصفهان، 1335ش؛ رامی تبریزی، حسن بن محمد، حقایق الحدائق، به‌کوشش محمدکاظم امام، تهران، 1341ش؛ زاهدی، جعفر، روش گفتار (علم البلاغة)، مشهد، 1346ش؛ فرهنگ آنندراج، نوشتۀ محمد پادشاه، به‌کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران، 1335ش؛ فرهنگ بزرگ سخن، به‌کوشش حسن انوری، تهران، 1381ش؛ محجوب، محمدجعفر، سبک خراسانی در شعر فارسی، فردوس/ جامی، تهران، بی‌تا؛ منوچهری، احمد بن قوس، دیوان منوچهری دامغانی، به‌کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران، 1375ش؛ مؤتمن، زین‌العابدین، تحول شعر فارسی، تهران، 1339ش؛ نشاط، محمود، زیب سخن یا علم بدیع پارسی، تهران، 1346ش؛ همایی، جلال‌الدین، فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران، 1363ش، ج 1؛ یکانی، اسماعیل، سخن‌شناسی، تهران، 1346ش.