ارگون
اِرْگون، حسین سعدالدین نزهت (1901-1946م/ 1280- 1325ش)، فرزند علی افندی، صوفی، مورخ و محقق ادبیات ترك. او در بروسه (بورسه) به دنیا آمد (میدان لاروس، IV/ 316؛ «دائرةالمعارف ترك»، XV/ 304). همۀ خویشاوندان مادریش به طریقت صوفیان سعدیه منسوب بودند و مادرش سعدیه خانم دختر محمد وهبی افندی، شیخ خانقاه سعدی درینی شهر بود. چون پس از وفات دایی وی فریدافندی، شیخ خانقاه حلاج بابا در اُسكُدار، بازماندۀ ذكوری جز او در این خاندان نبود، در 7 سالگی به رسم وراثت، شیخ آن خانقاه شد، ولی تا انتصاب رسمی به مقام شیخی، مدتی یحیی‌افندی، شیخ خانقاه عبدالسلام در كوسكا و پس از وفات وی شیخ علی فقری به نیابت از او متعهد امور خانقاه بودند (اینال، 1549؛ «دائرةالمعارف زبان...»، III/ 66). در 1921م/ 1300ش از سوی دایرۀ مشیخت از حسین امتحان به عمل آمد و وی رسماً شیخ خانقاه حلاج بابا شد و این سمت را تا برچیده شدن خانقاهها در تركیه بر عهده داشت. وی از علی فقری، تخلص «وفی» در طریقت گرفت و هم از او اجازه نامه‌هایی در طریقتهای رفاعی و نقشبندی اخذ كرد (اینال، 1550؛ «دائرةالمعارف زبان»، همانجا).
ارگون تحصیلات متوسطه را در دبیرستان اسكدار به پایان رسانید، سپس در رشتۀ ادبیات از دارالفنون فارغ‌التحصیل شد و در دبیرستانهای مختلف به تدریس ادبیات پرداخت. زندگانی كارمندی او در جاهای گوناگون گذشت: مدتی در دانشكدۀ ادبیات به تدریس اشتغال داشت، روزگاری مدیریت كتابخانۀ موزۀ مردم‌شناسی و در اواخر حیات سرپرستی كتابخانۀ عمومی بایزید را عهده‌دار بود. وی چندی نیز به موسیقی پرداخت (همان، III/ 66-67؛ «دائرةالمعارف ترك»، XV/ 304).
چون در روزگار او تحقیق دربارۀ تاریخ ادبیات و ادبیات عامیانه رونقی یافته بود، ارگون هم به تحقیق در ادبیات، مخصوصاً ادبیات عامیانه روی آورد و آثاری تحقیقی در بسیاری از شاخه‌های ادبیات ترك تألیف كرد. ارگون در زمینۀ تحقیق در ادبیات محلی و عامیانه پیشرو دیگران بود و می‌توان او را از بزرگ‌ترین محققان در زمینۀ تاریخ ادبیات ترك به شمار آورد («دائرةالمعارف زبان»، III/ 67).
ارگون سرانجام در 1946م هنگامی كه متصدی كتابخانۀ عمومی بایزید بود، به سبب ابتلا به بیماری سل در استانبول درگذشت و برخی از آثار وی نیمه تمام ماند («دائرةالمعارف ترك»، نیز «دائرةالمعارف زبان»، همانجاها).
آثار
نخستین‌اثر او كتابی‌است با عنوان علم‌تصوف كه در 1922م با نام شیخ حسین سعدالدین منتشر شده است (همانجا). وی دربارۀ ادوار سه‌گانۀ شعر عثمانی (دورۀ كلاسیك، خانقاهی و عامیانه) بیش از 30 اثر تألیف كرده (میدان لاروس، همانجا) كه مهم‌ترین آنها كتابی است به نام شاعران ترك كه پس از بررسی همۀ مآخذ مربوط به زندگی نامۀ شاعران، در 3 مجلد بزرگ تا حرف «ف» (F) آماده كرده است («دائرةالمعارف زبان»، همانجا). این كتاب در اصل 98 جزوه است و ترجمۀ مفصل احوال شاعران را در بر دارد.
برخی دیگر از آثار او به ترتیب تاریخ تألیف به شرح زیر است: «خَلقیات و ادبیات عامۀ استان قونیه» (با همكاری محمد فرید)، 1926م؛ «شاعران خلق» (كتاب اول)، شامل زندگانی و آثار 19 شاعر سازنواز، 1927م؛ قراجه اوغلان (كتاب دوم)، 1927 و 1932م؛ گوهری (كتاب سوم)، 1928م؛ پیر سلطان ابدال، 1929م؛ «شاعران بكتاشیه»، 1930م؛ «نمونه‌های مختصر تاریخ ادبیات ترك تا دورۀ تنظیمات»، 1931م؛ شیخ غالب، 1932م؛ مولانا، 1932م؛ «زندگی و آثار رامی پاشا»، 1933م؛ عاشق، 1933م؛ كاتبی، 1933م؛ هنگامی، 1933م؛ «زندگانی و آثار صبوحی»، 1933م؛ «زندگانی و آثار سمیح رفعت»، 1934م؛ دیوان باقی، 1935م؛ «ادبیات و خلاصۀ تاریخ ادبیات»، 1935م؛ «زندگانی و آثار علی نهاد»، 1937م؛ «گلچینی از ادبیات عامیانه»، 1938م؛ «اشعار نامق كمال»، 1941م؛ «گلچینی از موسیقی ترك ـ آثار دینی» (ج 2: 1942-1943م)؛ «گلچینی از ادبیات بكتاشی»؛ دیوان ختایی (شاه اسماعیل صفوی...)، 1946م (نك : همانجا).
در سی‌امین سال درگذشت او (1976م) از طرف موسسۀ تاریخ پزشكی دانشگاه استانبول مراسمی برپا شد و شهسوار اوغلی و گوكمان رساله‌ای دربارۀ زندگانی و آثار او انتشار دادند (همانجا).