آگهی

آگَهی، منصور چلبی، مورخ و قاضی ترک در قرن 10ق / 16م (د 985ق / 1577م). در ینیجه (= ینیستا، واقع در مقدونیۀ یونان، از توابع وَرْدَر که اکنون بخشی از استان چاناق قلعه، داردانل، است) زاده شد. وی در آغاز عمر به تحصیل علوم عقلی و نقلی پرداخت و در این علوم به درجۀ کمال و مقام استادی رسید. یک چند از ملازمان محمد چلبی بود (قنالی‌زاده، 168) و مدتی نیز در گالیبولی (شبه‌جزیره‎ای در آن سوی داردانل) به تدریس اشتغال داشت. سپس در استانبول به شغل قاضیگری پرداخت، اما پس از چندی معزول گردید (تیتز، 113). در برخی از منابع آمده است که آگهی همراه دریاسالار پیاله پاشا به سیر و سفر دریایی نیز پرداخته و در همین مسافرت قصیدۀ معروف خود را به زبان عامیانۀ دریانوردان سروده و آن را به سلطان سلیمان قانونی (900-974ق / 1495-1566م) تقدیم کرده است (همو، 114).

آثار

شهرت آگهی به سبب شاعری اوست. وی با بهره‌گیری از واژه‎ها و اصطلاحاتی که در میان دریانوردان و در کشتیهای جنگی رایج بود، قصیده‎ای سرود که شیوۀ جدیدی را در شعر سنتی آن دوره پی‌ریزی کرد. گرچه چند سال پیش از او شاعری به نام «یتیم» پاره‎ای از اصطلاحات ملاحان را در قصیده‎ای به‌کار برده بود، ولی چون اشعار او خالی از لطف و ظرافت ادبی و نامفهوم و نامأنوس بود، نتوانست در جهان ادب ترکی عثمانی آن روز تأثیری برجای گذارد. اما ابیات ظریف و دلنشین آگهی بسیاری از شاعران را به سرودن تخمیس و نظیره‎گویی برانگیخت و بدین‎سان وی آغازگر جریان ادبی جدیدی گردید که هرچند زودگذر بود، لیکن در تاریخ شعر و ادب ترکی عصر عثمانی تأثیر و اهمیت خاص داشت. گویند انگیزۀ آگهی در سرودن قصیدۀ مشهور خود، عشق وی به جوانی ملاح بوده است (همانجا). متن این قصیده با شرح و تفسیر آن در کتاب تیتز (صص 113-121) آمده است و نیز نمونه‎هایی از اشعار او با گزیده‎هایی از مطالب تذکره‎ها دربارۀ او در کتاب «ترک شاعرلری» (شاعران ترک) تألیف سعدالدین نزهت ارگون مندرج است. تنها تألیفی که به آگهی نسبت داده‎اند تاریخ غزات سیگتور (تاریخچۀ جنگ سیگتور) است که مشتمل بر شرح وقایع لشکرکشی سلیمان قانونی به سیگتور بوده است. اوزون چارشلی این اثر را در زمرۀ آثار تاریخی قرن 10ق / 16م یاد کرده (ص 499) و بروسه‌لی تألیف آن را در 974ق / 1566م دانسته است (3 / 4). با آنکه بروسه‌لی به وجود دیوانی مرتب از آگهی اشاره می‎کند دیوانی مدون از وی به دست نیامده است.

مآخذ

بروسه‌لی، محمدطاهر، عثمانلی مؤلفلری، استانبول، 1333ق؛ قنالی‌زاده، حسن چلبی، تذکرةالشعرا، آنکارا، انجمن تاریخ ترک، 1978م؛ نزهت ارگون، سعدالدین، ترک شاعرلری، استانبول، 1930م؛ نیز:

Tietze, A., »XVL asir Turk siirinde gemici dili, Agehi Kasidesi ve tahmisleri«, Turkiyat Mecmuasi, 1951; Uzun Carsili, I. H. ,Osmanli Tarihi, Ankara, T. T. K., 1982, Vol. III (2).