آریوس
آریوس [āriyūs] (ح 250-336م). کشیش اسکندریۀ مصر، متولد لیبی که آموزشهایش پدید آورندۀ مذهبی در دین مسیحی شد که به نام خود وی معروف گردید (نک : ه د، آریوسی، آیین). کلیسای قدیم این آیین را به سبب تصدیقِ مخلوق و متناهی بودن ذات مسیح بدعتی بزرگ دانست که با مسیحیت متشرع مخالف است، و آن را محکوم کرد.
آریوس که رهبر اخلاقی و زهد پیشۀ گروهی مسیحی در منطقۀ اسکندریه بود، توانست با درهم آمیختن اندیشۀ نوافلاطونی ــ که بر یگانگیِ مطلق خداوند، به عنوان کمال اعلى، تأکید داشت ــ و رویکرد غیرتفسیری و عقل‌گرایانه به متون عهد جدید، پیروان بسیاری بیابد.
این‌دیدگاه از طریق اثر مهم شعری وی ثالیا(ضیافت؛ ح323م) مشهور شد و به کمک سروده‌های مردم‌پسندی که برای زحمتکشـان و سیاحان فراهم آمده بود، در جاهای بسیاری پراکنده گشت.
شورای نیقیه در مۀ 325، پس از آنکه آریوس از امضای این ضابطۀ اعتقادی که «مسیح و خداوند دارای جوهر الاهی واحدی هستند»، سرباز زد، او را ملحد خواند. آریوس با پشتیبانی مؤثر همفکرانش در آسیای صغیر و نیز کُنستانتیا، دختر امپراتور قسطنطین (کنستانتینوس) اول و در پی تن دادنش به ضابطه‌ای مصالحه‌آمیز، از تبعید بازگشت و دوباره در کلیسا پذیرفته شد؛ اما اندکی پیش از آنکه قرار بود با کلیسا آشتی کند، روزی در حال قدم زدن در خیابانهای قسطنطنیه (استانبول کنونی)، به زمین افتاد و جان سپرد. (160)