آذر

آذَر [āzar]، نام نهمین ماه از سال و سومین ماه از فصل پاییز در سال شمسی در تقویم کنونی ایرانی، و نیز نام نهمین روز از هر ماه شمسی در تقویم ایرانیان قدیم. آذر (در تلفظ فارسی میانه: آدُر) به معنی «آتش» است که به عقیدۀ زردشتیان یکی از ایزدان بوده است (نک‍ : ﻫ د، آتش). 
در اواخر دوران ساسانی به سبب رعایت نکردن کبیسه‌ها در زمان میان سالهای 507 تا 511م، آذرماه با اعتدال بهاری برابر شده بود (بیرونی، التفهیم، 181، الآثار...، 70، نیز نک‍ : القانون...، 1/260؛ تقی‌زاده، 22، حاشیۀ 48). در زمان ملکشاه سلجوقی در 467ق/1075م که تقویم جلالی وضع شد، آذر نیز ماه نهم تعیین گردید. نهمین روز ماه آذر، یعنی «آذر روز» از آذرماه که ایزد «آذر» را نگهبان آن می‌دانستند، در سنت ایرانیان قدیم یکی از اعیاد به‌شمار می‌رفت و آن را به روایتی «آذر جشن» می‌نامیدند (مسعودی، 3/414؛ تقی‌زاده، 193، 257). 

مآخذ

بیرونی، ابوریحان، الآثارالباقیة، به کوشش زاخاو، لایپزیگ، 1923م؛ همو، التفهیم، به کوشش جلال‌الدین همایی، تهران، 1362ش؛ همو، القانون المسعودی، حیدرآباد دکن، 1954م؛ تقی‌زاده، حسن، گاه‌شماری در ایران قدیم، تهران، 1306ش؛ مسعودی، علی، مروج الذهب، به کوشش باربیه دو منار و پاوه دو کورتی، پاریس، 1877م.