آجری
آجُرّی، ابوبكر محمد بن حسین بن عبدالله (ح 280-360ق / 893-971م)، فقیه و محدث. در محلۀ درب الآجر در غرب بغداد زاده شد. بیشتر رجال‌شناسان، مذهب او را شافعی گفته‌اند، اما برخی نیز وی را حنبلی دانسته‌اند. مشایخ او در حدیث ابومسلم كَجّی، ابوشعیب حَرّانی، احمد بن یحیى حُلْوانی، جعفر بن محمد فاریابی، مفضل بن محمد جندی، احمد بن حسن بن عبدالجبار صوفی و گروهی دیگر بوده‌اند، و كسانی چون علی بن بشران، عبدالملك بن بشران، علی بن احمد بن عمر المقرئ و ابونعیم اصفهانی از او روایت كرده‌اند. وی تا 330ق / 942م در بغداد حدیث گفت و سپس به مكه رفت و مجاور شد و تا پایان عمر در آنجا به نقل حدیث اشتغال داشت. بروكلمان و سزگین از او با نام محمد بن حسین بن علی یاد كرده‌اند كه ظاهراً خطاست. سزگین آثار زیر را از او نام برده كه نسخه‌های خطی آنها در مراكزی كه ذیلاً یاد می‌شود، باقی است: 1. اربعون حدیثاً، لندبرگ، بریل (لیدن، هلند)؛ 2. فرض طلب العلم، برلین؛ 3. اخلاق العلماء عاشر افندی (استانبول)؛ 4. اخبار عمربن عبدالعزیز، ظاهریه (دمشق)؛ 5. كتاب الغرباء (من المؤمنین)، ظاهریه (دمشق)؛ 6. التصدیق بالنظر الی الله فی الآخرة و ما اعدّ لاولیائة، ظاهریه (دمشق)؛ 7. تحریم النّرد و الشطرنج و الملاهی، ظاهریه (دمشق)؛ 8. كتاب اخلاق حملة القران، برلین، عاشر افندی (استانبول)، راغب پاشا (استانبول)، ظاهریه (دمشق)؛ 9. كتاب الشریعة، آصفیه، حدیث، ظاهریه (دمشق)، حدیث؛ 10. ماورد فی لیلة النصف من شعبان، دارالكتب (قاهره)، حدیث؛ 11. وصول المشتاقین و نزهة المستمعین، اولو جامع بورسه (تركیه)؛ 12. جزء فیه مسألة الجهر بالقرآن فی الطواف، دارالكتب (قاهره)، حدیث؛ 13. ادب النفوس، ظاهریه (دمشق)، حدیث؛ 14. جزء فیه حكایات الشافعی و غیره، ظاهریه (دمشق)؛ 15. الفوائد المنتخبة، ظاهریه، مجمع (دمشق).
مآخذ
ابن اثیر، عزالدین، الكامل، بیروت، دارصادر، 1402ق، 8 / 317؛ ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهره، قاهره، دارالكتب، 4 / 60؛ ابن جوزی، عبدالرحمن، صفوة الصفوة، به كوشش محمود فاخوری، بیروت، دارالمعرفة، 1979م، 2 / 470-471؛ ابن خلكان، احمدبن محمد، وفیات الاعیان، به كوشش احسان عباس، بیروت، دارصادر، 4 / 292-293؛ ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، قاهره، مكتبة‌القدس، 1350ق، 3 / 35؛ اسنوی، جمال‌الدین، طبقات الشافعیة، بغداد، مطبعة الارشاد، 1390ق، ص 79؛ بروكلمان (آلمانی)، 1 / 173، ذیل 1 / 274؛ بستانی (بطرس)؛ بغدادی، اسماعیل پاشا، ایضاح المكنون، استانبول، 1364ق، ص 235؛ همو، هدیة‌العارفین، استانبول، 1951م، صص 46-47؛ حاجی خلیفه، كشف‌الظنون، استانبول، 1941م، 1 / 28، 37، 523، 1037؛ خطیب بغدادی، احمدبن علی، تاریخ بغداد، بیروت، 2 / 243؛ خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، تهران، 1390ق، 7 / 334-336؛ دانشنامۀ ایران و اسلام؛ دائرة‌المعارف القرن العشرین، 3 / 79؛ زركلی، خیرالدین، الاعلام، ج 2، 6 / 328؛ سزگین (آلمانی)، 1 / 194-195؛ صفدی، خلیل بن ایبك، الوافی بالوفیات، به كوشش س دیدرینگ، استانبول، 1949م، 2 / 373-374؛ قمی، عباس، الكنى و الالقاب، تهران، 1397ق، 2 / 5؛ یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآت الجنان، بیروت، 1970م، 2 / 373؛ یاقوت حموی، ابوعبدالله، معجم‌البلدان، به كوشش فردیناند ووستنفلد، لایپزیک، 1866-1870م، 1 / 51.
محمدعلی مولوی