آبل
آبِل، آرمان (1903-1973م)، استاد تاریخ و معارف اسلامی، عرب‌شناس، لُغَوی بلژیكی و صاحب تحقیقات و آثار بسیار در مسائل دینی، تاریخی، باستان‌شناسی و جامعه‌شناسی.
زندگی
آبل در شهر اوكل از ایالت برابان بلژیك زاده شد و در 31 مۀ 1973 به گونۀ ناگهانی در «اَوان» چشم از جهان فرو بست. تحصیلات ابتدایی را در آموزشگاههای محلی ایكسل و شیربیك به پایان برد و آنگاه تحصیلات دبیرستانی را در مدرسۀ آتنۀ شیربیك دنبال كرد (1914-1920). معلمان این دبیرستان از استادان دانشگاه آزاد بروكسل بودند كه از سوی مهاجمان آلمانی بسته شده بود. حضور این استادان در آن دبیرستان به آبل این فرصت را داد كه بنیادهای دانش را از كسانی چون گوستاو شارلیر و هانری گرگوار و هانری لیبرخت فراگیرد. گرگوار وی را به فراگیری زبان یونانی تشویق كرد. آبل در 1920 وارد دانشگاه بروكسل شد و در آنجا به تحصیل لغت‌شناسی كلاسیك، فلسفۀ محض و علوم پرداخت. از 1924 به دریافت درجۀ دكتری در لغت‌شناسی كلاسیك توفیق یافت. از 1923 در دبیرستان قدیمی خود آتنه آغاز به تدریس كرد و پس از دو سال در 1925 به همراه هانری گرگوار راهی مصر شد. آنجا در مقام ریاست دانشكدۀ ادبیات به تدریس زبانهای یونانی و لاتین پرداخت. وی فراگیری زبان عربی را در این كشور آغاز كرد و این كار را تا پایان عمر ادامه داد. در كاوشهای باستان‌شناختی فُسطاط، قاهرۀ قدیم، شركت جست و شماری از اشیاءِ سفالین دوران اسلامی را كه در فهرست مصری آن یاد نشده بود، تكمیل و تعمیر و ارائه كرد. زیر نظر گاستن ویت كه در آن زمان رئیس موزۀ ملی هنرهای عرب بود، كتابی دربارۀ آثار سفالین عهد ممالك منتشر كرد. این كتاب چندی بعد تكمیل شد و بار دیگر با عنوان «آثار سفالین دوران اسلامی مصر» در بروكسل انتشار یافت. پس از بازگشت از مصر از 1928 تا 1953 باز در دبیرستان آتنه به كار تعلیم پرداخت. در 1939 نخستین كلاس عربی را در «انستیتوی مطالعات عالی بلژیك» گشود و از 1934 درسهای اسلام‌شناسی، تأثیر تمدن یونانی در اندیشه‌های عربی، هزار و یك شب، عنصر زیباشناسی در ادبیات عرب، تاریخ جدل میان اسلام و عیسویت، تكامل تاریخی و بوم‌شناختی قاهره، بغداد و فاس را نیز آغاز كرد.
در 1931-1932 كه به عنوان دانشجوی خارجی در دانشسرای عالی پاریس به تحصیل مشغول بود، فرصت شركتدر سمینارهای مربوط به متون فلسفۀ یونان كه به‌وسیلۀ لئون روبن هدایت می‌شد و نیز حضور در كلاس لوئی ماسینیون (در دانشگاه سوربُن) و كلاس ویلیام مارسه (در كولژدوفرانس) را پیدا كرد. ایام اقامت در پاریس فرصتی برای آبل بود كه در حلقۀ شاگردان مدرسۀ زبانهای زندۀ شرق و مدرسۀ تحقیقات عالی درآید. وی ساعاتی دراز را نیز در بخش كتابهای خطی كتابخانۀ ملی پاریس به بررسی متون خطی مربوط به بحثهای جدلی اسلام و مسیحیت گذراند. حاصل مطالعاتش در این مركز هستۀ اصلی كارهای بعدی او را تشكیل داد.
دیری نپایید كه آبل به شركت در مجامع علمی داخل و خارج بلژیك دعوت شد. او در سخنرانیهای خود در جلسات این مجامع می‌كوشید تا ضمن دوری از تكرار مطالب، پیوسته موضوعات نوینی را عنوان كند و خود را با مسائل تازه‌ای رویاروی سازد. آبل پیوسته در حال تلاش و بررسی و تحقیق بیش‌تر و ژرف‌تر بود. هدف اصلی وی از پژوهشهایش آگاه شدن از تاریخ بحث و جدل بین اسلام و مسیحیت و مبادلات میان دنیای غرب و اسلام بود. در دنبال این هدف و برای گسترده‌تر كردن دایرۀ اطلاعات سیاسی خویش، میان سالهای 1934-1945م بخش عمدۀ وقت خود را صرف كارهای سیاسی كرد. در گیرودار این فعالیتها وی به صورت سخنور، مجاهد و روزنامه‌نویسی با ایمان در كنار مردم به مبارزه پرداخت. حاصل این تلاشهای سیاسی، وقوف بیش‌تر بر دنیای سیاست، كشف حقایقی از روحیات بشری و آشنایی با ساخت پیچیدۀ تحول در كشورهای عربی پس از جنگ جهانی دوم بود. اینها به وی كمك كرد كه تلاشهایش را در جهت تنظیم و تدوین مطالعاتش دربارۀ جهان اسلامی معاصر به گونۀ بهتری دنبال كند.
آبل در 1949 پایان‌نامۀ دكتری خود را دربارۀ یكی از آثار ناشناختۀ ابوعیسى محمدبن هارون معروف به ابوعیسای وراق (د 247ق / 861 م)، در دانشگاه آزاد بروكسل گذراند. در همین سال رشتۀ تازه‌ای به نام تاریخ مبادلات فرهنگی غربِ مسیحی و شرقِ مسلمان در قرون وسطى به صورت آزاد در دانشكدۀ ادبیات دانشگاه بروكسل بنیاد نهاد و با پشتیبانی همین دانشكده درس اسلام‌شناسی را در انستیتوی زبان‌شناسی دایر ساخت. اندكی بعد تدریس رشتۀ تاریخ مذاهب در دانشكدۀ علوم انسانی را نیز به‌عهده گرفت. در 1958 كرسی اسلام‌شناسی و زبان عربی نوین در دانشگاه دولتی گاند به وی واگذار شد. افزون بر وظایف یادشده، ریاست «مركز شرق جدید» به وی محول گردید. در اینجا در سال 1964 سمینار مربوط به فیزیولوژی جهان سوم را تشكیل داد. در 1961 ریاست «انجمن بلژیكی مطالعات شرقی» بدو سپرده شد.
آبل در 1951، 1952 و 1956 سفرهای تحقیقاتی چندی به جنوب سوریه انجام داد و در بازگشت گزارشی دقیق دربارۀ قلعۀ ایوبی در ناحیۀ بُصرى اِسكی شام (بُصرای كهنه در جنوب غربی سوریۀ فعلی) منتشر ساخت. در 1958 هیأتی را به مانیما، ناحیه‌ای در كشور آفریقایی زئیر، برد و در بازگشت كتابی شامل گزارش پژوهشهای این هیأت منتشر كرد كه از مآخذ خوب موجود دربارۀ مسلمانان این ناحیه از آفریقای مركزی است. آبل دانشمندی انسان‌دوست، فروتن و استادی بی‌رقیب در مطالعات اسلامی در بلژیك بود.
آثـار
در یادنامه‌ای كه به پاس خدمات آبل انتشار یافته، فهرستی شامل بیش از 120 مقاله، تك‌نگار، جزوه و کتاب از این پژوهشگر به دست داده شده است. مقالات او كه تقریباً همگی به فرانسوی است، در مجلات معتبر بلژیك و نشریه‌های بین‌المللی انتشار یافته است. گزیده‌ای از آثار آبل به شرح زیر است: «اسامی نام‌آوران جهان اسلام»؛ «شركت در مطالعۀ سفالینهای مصر دوران اسلامی: سفالینهای دوران عربی مصر از سدۀ 8 تا 16»، انتشارات موزۀ عربی قاهره، 1930؛ «مكاشفات بحیرا و مفهوم اسلامی مهدی»؛ «راجع به تأثیر مسیحیت در شكل‌گیری شریعت اسلامی»؛ «تأثیر مباحثات اسلامی ـ مسیحی در شكل‌گیری تفسیر قرآن»؛ «ماه‌شناسی ابن‌الهیثم و رابطۀ آن با علوم یونانی»؛ «تعالیم هزارویك شب»؛ «ارسطو، افسانه و تاریخ»؛ كتاب فی الرد علی النصاری فی الاتحاد و اولاد، تألیف ابوعیسی وراق، رسالۀ جدلی برضد مسیحیت از سدۀ 9م (رسالۀ دكتری آبل)؛ «ذوالقرنین، پیامبر جهانی»؛ «ماهیت جامعه‌شناختی ریشه‌های آیین محمدی در اسلام متأخر»؛ «دگرگونیهای سیاسی و ادبیات فرجام‌شناختی در جهان اسلام»؛ «اسپانیا: تقسیم‌بندی بین‌المللی»؛ «پایگاه بیگانگان در اسلام»؛ «خلیفه، وجودی مقدس»؛ «بحیرا»؛ «مسألۀ مبادلات فرهنگی میان شرق و غرب در قرون وسطی»؛ «جزیه: خراج یا سَرْبَها؟»؛ «نفوذ عناصر ایرانی در جهان سوری ـ مصری»؛ «تاریخ ادیان».
مآخذ
London University, Catalogue of the School of Oriental and African Studies, 1963 p. 94; Pearson, J. D., Index Islamicus, 1906-1955, pp. 55, 65, 99, 153, 359, 705, 749, 1961-1965, p. 22, 1966-1970, pp. 1, 2, 34, 74, 76, 110, 198, 300, 313, 1971-1975, pp. 22, 38, 40, 69, 77, 114, 132, 140, 153, 327, 339; Salmon, Pierre (ed.) Mélanges D’Islamologie, dé dié à la memoire d’Armand Abel, Leiden, Brill, 1974; University of Chicago, Catalog of the Oriental Institute Library, 1970, p. 75.