چیذر
چیذر \ čīzar\ ، یا چیزر/ شیزر، در گذشته روستا، و امروزه محله‌ای واقع در محدودۀ منطقۀ 1 شهرداری تهران.
روی برخی از سنگ‌مزارهای قدیمی در چیذر کلمۀ شیزر حک شده که ظاهراً معرب واژۀ چیذر است. بر بالای تپه‌ای میان رستم‌آباد و چیذر در نزدیکی امامزاده علی‌اکبر، آثاری از قلعه‌ای قدیمی دیده شده است که گمان می‌رود در دوران پیش از اسلام، پرستشگاه یا آتشکدۀ زردشتیان بوده است. برخی نیز چیذر (متشکل از دو بخش چی و زر) را به معنی زرخیز می‌دانند و بر این باورند که به‌سبب حاصلخیزبودن خاک این منطقه، آنجا را چیذر نامیده‌اند (کریمان، تهران ... ، 412؛ طباطبایی، 68؛ فرزادمنش، 6).
در دورۀ ناصری، روستای چیذر در ابتدا به اتابک اعظم (امین‌السلطان) تعلق داشته، و پس از مرگ او، به دامادش صارم‌الدوله رسیده است (طباطبایی، همانجا)؛ همچنین غلامحسین غفاری ملقب به صاحب‌اختیار، فرزند فرخ خان امین‌الدوله و از رجال دورۀ ناصری، در روستای چیذر باغ ییلاقی بزرگ و مصفایی ساخته بود. او در 1311 ق، در این باغ و در حضور ناصرالدین شاه، مارگیرانی را از طایفه‌ای در قزوین دعوت کرده بود که معیرالممالک به‌تفصیل به شرح این ماجرا پرداخته است (ص 137- 138). صاحب‌اختیار بعدها در دورۀ مظفرالدین شاه، باغ چیذر را به شعاع‌السلطنه، پسر مظفرالدین شاه، فروخت (همو، 138؛ نیز نک : معتمدی، 371).
از رویدادهای مهم در چیذر می‌توان به دستگیری ظهیرالاسلام، داماد ناصرالدین شاه و امام‌جمعۀ تهران، در 1329 ق، چند روز پس از تشکیل کابینۀ دوم سپهسالار محمدولی خان تنکابنی اشاره کرد (صادق، 1/ 74، 95).
این روستا همچنین دارای موقوفاتی بوده است؛ ازجمله: 6 دانگ زمین مزروعی به مساحت 600‘1 متر (وقف امامزاده علی‌اکبر)، آب رود دربند، قنات اول بالاده، قنات دوم بالاده (وقف امامزاده علی‌اکبر)، یک قطعه زمین مزروعی به مساحت 600‘1 متر که شخصی به نام فاطمه خانم در 1321 ق وقف مسجد و حمام چیذر کرده بود، و یک قطعه زمین مزروعی به مساحت 400‘2 متر که حاج محمداسماعیل در 1336 ق وقف حمام زنانۀ چیذر نموده بود (برای آگـاهی بیشتر از موقوفات چیذر، نک : ستوده، 1/ 334-335).
اهالی چیذر در گذشته به کشاورزی، گله‌داری و کار در کارخانۀ ضراب‌خانه و قورخانۀ سلطنت‌آباد مشغول بودند. غلات، صیفی‌جات و انار از محصولات کشاورزی روستای چیذر بوده، و آب مورد نیاز این روستا از دو رشته قنات و رودهای دربند و دارآباد تأمین می‌شده است ( فرهنگ ... ، 1/ 63؛ محمودیان، 83؛ کریمان، قصران، 1/ 504؛ بلاغی، 42؛ ستوده، 1/ 326-327).
روستای چیذر در 1335 ش دارای 234‘1 تن جمعیت بوده ( گزارش ... ، 2)، و بعدها با گسترش کالبدی شهر تهران، همانند دیگر روستاهای منطقۀ شمیران به این کلان‌شهر ضمیمه شده است و امروزه (1390 ش)، یکی از محله‌های شمال تهران به شمار می‌آید. محلۀ چیذر از شمال به خیابان شهید لواسانی واقع در محلۀ فرمانیه، از جنوب به بزرگراه صدر، بلوار قیطریه و میدان پیروز، از غرب به خیابانهای براتی نعمتی و لاله، و از شرق به خیابان پاشاظهری واقع در محلۀ کامرانیه محدود می‌شود. مسجد قائم چیذر، حوزۀ علمیۀ چیذر، و بقعۀ امامزادگان علی‌اکبر و اسماعیل از اماکن مذهبی این محله‌اند (فرزادمنش، 1، 6؛ اعتمادالسلطنه، 4/ 2360) که وجود آنها در چیذر بیانگر بافت مذهبی این محله است.
خیابانهای محلۀ چیذر ــ برخلاف محله‌های مجاور آن که دارای خیابانهای متقاطع و موازی هستند ــ به‌صورت دایره، به دور بقعۀ امامزاده علی‌اکبر کشیده شده‌اند. کوچه‌های این محله نیز به‌سبب قرارگرفتن روی تپه، دارای شیب تند هستند. کوچه‌های تکیه و امامزاده از کوچه‌های معروف محلۀ چیذر به شمار می‌آیند. از طایفه‌های ساکن در این محله نیز می‌توان به هاشمی علیا و چیذری اشاره کرد (فرزادمنش، همانجا).
مآخذ
اعتمادالسلطنه، محمدحسن، مرآة البلدان، به کوشش عبدالحسین نوایی و هاشم محدث، تهران، 1368 ش؛ بلاغی، عبدالحجت، تاریخ تهران، قسمت شمالی و مضافات، شمران قدیم، قم، 1350 ش؛ ستوده، منوچهر، جغرافیای تاریخی شمیران، تهران، 1371 ش؛ صادق (مستشارالدوله)، صادق، خاطرات و اسناد، به کوشش ایرج افشار، تهران، 1361 ش؛ طباطبایی، محمد هادی و دیگران، تهران 100، ویژه‌نامۀ صدسالگی شهرداری تهران، تهران، 1387 ش؛ فرزادمنش، شیما، «توصیف محلۀ چیذر»، آرشیو شهرداری منطقۀ یک تهران، 1389 ش؛ فرهنگ جغرافیایی ایران (آبادیها)، استان مرکزی، دایرۀ جغرافیایی ستاد ارتش، تهران، 1328 ش؛ کریمان، حسین، تهران در گذشته و حال، تهران، 1355 ش؛ همو، قصران ( کوهسران)، تهران، 1356 ش؛ گزارش مشروح حوزۀ سرشماری تهران، وزارت کشور، 1337 ش؛ محمودیان، علی‌اکبر و دیگران، اطلس شهرستان شمیران، تهران، 1381 ش؛ معتمدی، محسن، جغرافیای تاریخی تهران، تهران، 1381 ش؛ معیرالممالک، دوستعلی، رجال عصر ناصری، تهران، 1361 ش.