منظریه
منظریه \ manzariy(yy)e \ ، در گذشته روستا و امروزه محله‌ای واقع در منطقۀ 1 شهرداری تهران.
منظریه احتمالاً به‌سبب وجود منظره‌های سرسبز و زیبای طبیعت آن منطقه، به این نام خوانده شده است (((وجه تسمیه ... ))، ﺑﺷ ). روستای منظریه که در دورۀ قاجار آباد بود، در ابتدا به میرزا فتحعلی خان صاحب‌دیوان شیرازی (1236-1314 ق / 1821-1896 م)، داماد فتحعلی شاه و از رجال دورۀ قاجار، تعلق داشت؛ او پس از چندی این باغ را به سلطان مراد میرزا حسام‌السلطنـه (1233- 1300 ق / 1818-1883 م) ــ پسـر سیزدهم عبـاس میـرزا ولیعهد ــ از رجال دورۀ قاجار فروخت. حسام‌السلطنه بعدها در همین باغ دختر بزرگ خود را نامزد کامران میرزا نایب‌السطنه، پسر سوم ناصرالدین شاه کرد (اعتمادالسلطنه، روزنامه ... ، 243، المآثر ... ، 2 / 467- 468، 535-536؛ بامداد، 3 / 70؛ نظام‌السلطنه، 1 / 16-17؛ معتمدی، 349). پس از درگذشت حسام‌السلطنه، دختر وی، عمارت موجود در باغ منظریه را ــ که در زمان چاپارباشی ویران شده بود (چاپار باشی، 552) ــ به ارث برد.
باغ منظریه از تفرجگاههای ناصرالدین شاه قاجار به شمار می‌آمده است. او همچنین (در 1283 ق / 1886 م) قصد داشت از منظریه تا سواحل دریای خزر جاده‌ای احداث کند؛ اما این کار به صورت نیمه‌کاره رها شد. امروزه در مسیر کلک‌چال، نشانه‌هایی از این جاده بر جای مانده است (اعتمادالسلطنه، روزنامه، 194-195، 197، المآثر، 1 / 114).
باغ منظریه پس از انقراض حکومت قاجار به تملک دولت درآمد و در 1312 ش با نام ((انجمن ملی تربیت بدنی)) برای انجام‌دادنِ فعالیتهای ورزشی به وزارت فرهنگ واگذار، و به دو قسمتِ ساختمان متعلق به وزارت فرهنگ و ساختمان تربیت بدنی تقسیم شد. در آن زمان، ادارۀ تربیت بدنی با موافقت وزارت فرهنگ، مسئولیت استخر باغ و آموزش شنا به دانش‌آموزان را بر عهده گرفت (ستوده، 2 / 765-767).
چندی بعد شعبه‌هایی از انجمن ملی تربیت بدنی در شهرهای دیگر نیز تأسیس شد و خدمات مهمی ازجمله تربیت معلم ورزش و مربی پیشاهنگی، آموزش و ترویج انواع ورزشها را انجام داد که ازجملۀ آنها تشکیل اردوهای پیشاهنگی در منظریه بود (صدیق، 2 / 168-172؛ طباطبایی، 176).
امروزه (1387 ش) این مجموعه با عنوان ((اردوگاه تربیت بدنی شهید باهنر)) در اختیار وزارت آموزش و پرورش شهر تهران قرار دارد و اردوگاههای آن معمولاً در تابستانها محل برگزاری اردوهای مختلف تربیتی دانش‌آموزان است (((وجه تسمیه))، بش ؛ ((منظریه))، ﺑﺷ ). این اردوگاه دارای امکانات فرهنگی و ورزشی، و خدمات رفاهی است و استفاده از آن برای دانش‌آموزان در تمام روزهای سال امکان‌پذیر است (((با تنفس ... ))، ﺑﺷ ) .
در گذشته، قناتهای بسیاری در محله‌های پایین منظریه ازجمله حصاربوعلی، فرمانیه، کامرانیه و نیاوران از باغ منظریه سرچشمه می‌گرفتند. آب مورد نیاز این روستا نیز از طریق یک رشته قنات اصلی واقع در درۀ انگلا تأمین می‌شد. بِه و ازگیل از مهم‌ترین محصولات آن به شمار می‌رفت (ستوده، 2 / 765؛ طباطبایی، همانجا).
در سرشماری 1335 ش، جمعیت روستای منظریه 144 تن ذکر شده است ( گزارش ... ، 7).
روستای منظریه در جریان توسعۀ شهرنشینی تهران به این شهر ضمیمه شد و امروزه ازجملۀ محله‌های شمال شهر تهران به شمار می‌رود. محلۀ منظریه از شمال به کوه توچال و بوستان جمشیدیه، از جنوب به محلۀ نیاوران، از غرب به محله‌های حصارک و جماران، و از شرق به محلۀ جمال‌آباد محدود است (محمودیان، 20؛ طباطبایی، همانجا).
مآخذ
اعتمادالسلطنه، محمدحسن، روزنامۀ خاطرات، به کوشش ایرج افشار، تهران، 1356 ش؛ همو، المآثر و الآثار، به کوشش ایرج افشار، تهران، 1363 ش؛ «با تنفس در باغ منظریه، ریه‌های خود را تحویل بگیـرید»، همشهری آنلاین (ﻣﻠ )؛ بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران، تهران، 1347 ش؛ چاپارباشی، عبدالجلیل، «جغرافیای شمیران»، یغما، تهران، 1345 ش، س 19، شم 10؛ ستوده، منوچهر، جغرافیای تاریخی شمیران، تهران، 1371 ش؛ صدیق، عیسى، یادگار عمر، تهران، 1354 ش؛ طباطبایی، محمدهادی و دیگران، تهران 100، ویژه‌نامۀ صدسالگی شهرداری تهران، تهران، 1387 ش؛ گزارش مشروح حوزۀ سرشماری تهران، وزارت کشور، 1337 ش؛ محمودیان، علی‌اکبر و دیگران، اطلس شهرستان شمیران، تهران، 1381 ش؛ معتمدی، محسن، جغرافیای تـاریخی تهـران، تهران، 1381 ش؛ «منظریـه»، کتـاب اول (ﻣﻠ )؛ نظام‌السلطنۀ مافی، حسین‌قلی، خاطرات و اسناد، به کوشش معصومه نظام‌مافی و دیگران، تهران، 1361 ش؛ «وجه تسمیه، منظریه و منظره‌های زیبا»، همشهری آنلاین 2 (ﻣﻠ )؛ نیز: