حارث بن مره عبدی

حارِثِ بْـنِ مُـرّۀ عَبْـدی (مق‍ 42ق / 662 م)، صحابی امیرالمؤمنین علی(ع) و یکی از نخستین فاتحان سند.
وی از قبیلۀ بنی عبدالقیس بود و نسبت عبدی او، به همین سبب است (برای این نسبت، نک‍ : سمعانی، 4 / 135). در مآخذ موجود، نخستین بار از او در خلافت امام علی(ع) نامی به میان آمده است و اینکه در نبرد صفین، بر جناح چپ پیادگان سپاه امام(ع) فرماندهی داشت (نصر، 205؛ خلیفه، 1 / 221) و یک‌بار نیز در جریان همان نبرد، در سخنانی به امام(ع) ابراز وفاداری کرد (ابن‌اعثم، 4 / 12-13). سپس در اواخر سال 38 یا اوایل سال 39ق، از امام اجازه خواست تا داوطلبانه، در رأس سپاهی برای ادامۀ فتوحات، به ناحیۀ سند رود و امام علی(ع) پذیرفت (بلاذری، فتوح ... ، 1 / 531؛ نیز نک‍ : خلیفه، 1 / 214؛ قدامه، 414).
حارث در نواحی مُکران و قندابیل (اکنون واقع در ایالت بلوچستان پاکستان) موفقیتهایی به‌دست آورد (خلیفه، 1 / 229؛ بـلاذری، قـدامه، همانجاها؛ برای تفصیل، نک‍ : کوفی، 77)، اما در 42ق، در جنگ سختی که در ناحیۀ کیکانان (در منابع عربی: قیقان، کلات یا قلات کنونی، در همان ایالت، نک‍ : داؤد پوته، 256) درگرفت، با شمار بسیاری از همراهان خود، به قتل رسید (خلیفه، 1 / 214-215؛ نیز نک‍ : بلاذری، قدامه، همانجاها).
گفتنی است که بنا بر روایتی، اندکی پیش از نبرد نهروان، و پس از قتل عبدالله بن خَبّاب و خانواده‌اش به دست خوارج حروریّه، امام علی(ع)، حارث بن مرۀ عبدی را مأمور کرد تا به نهروان رود و در کار خوارج بنگرد و نتیجه را به آگاهی وی برساند، اما چون حارث به نهروان رسید، خوارج او را به قتل رساندند و همین موضوع، موجب عزم امام(ع) برای نبرد با خوارج شد (نک‍ : بلاذری، انساب ... ، 3 / 142-143؛ طبری، 5 / 82؛ نیز نک‍ : ابوالعرب، 122؛ الامامة ... ، 1 / 147)؛ اما این روایت، با آنچه در باب حارث بن مرۀ عبدی می‌دانیم در تناقض کامل است و به احتمال بسیار در این روایت، تحریفی در باب نام فردِ یاد شده رخ داده است؛ چنان‌که بلاذری نیز تأکید کرده است، امیرالمؤمنین علی(ع) یکی از اصحاب خود به نام «ابن الحارث» را مأمور نهروان کرد (همانجا). دینوری نیز، از این مأمور با نام و نسبت «حارث بن مرّة الفَقعَسی» یاد کرده است که ظنّ خَلط دو شخصیت را تقویت می‌کند (دینوری، 207؛ «فقعس» تیره‌ای است از اسد بن خُزیمه، نک‍ : ابن‌اثیر، 2 / 437).

مآخذ

ابن اثیر، علی، اللباب، بیروت، دارصادر؛ ابن‌اعثم کوفی، احمد، الفتوح، حیدرآباد دکن، 1391ق / 1971م؛ ابوالعرب، محمد، المحن، به کوشش یحیى جبوری، بیروت، 1403ق / 1983م؛ الامامة و السیاسة، منسوب به ابن قتیبه، قاهره، 1388ق / 1969م؛ بلاذری، احمد، انساب الاشراف، به کوشش سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، 1417ق / 1996م؛ همو، فتوح البلدان، به کوشش صلاح‌الدین منجد، قاهره، 1956م؛ خلیفة بن خیاط، تاریخ، به کوشش سهیل زکار، دمشق، 1960م؛ داؤد پوته، عمر، تعلیقات بر چچ نامه (نک‍ : هم‍ ، کوفی)؛ دینوری، احمد، الاخبار الطوال، به کوشش عبدالمنعم عامر، قاهره، 1959م؛ سمعانی، عبدالکریم، الانساب، به کوشش عبدالله عمر بارودی، بیروت، 1408ق / 1988م؛ طبری، تاریخ؛ قدامة بن جعفر، الخراج، به کوشش محمد حسین زبیدی، بغداد، 1400ق؛ کوفی، علی بن حامد، چچ نامه ( فتح نامۀ سند)، به کوشش عمر داؤد پوته، دهلی، 1358ق / 1939م؛ نصر بن مزاحم، وقعة صفین، به کوشش عبدالسلام محمد هارون، قاهره، 1382ق / 1962م.