ثلاث باباجانی
ثَلاثِ باباجانی، شهرستانـی در استـان کرمانشاه. ایـن شهرستان مرزی از شمال به شهرستان پاوه، از شرق به شهرستان جوانرود، از جنوب به شهرستان سرپل ذهاب و از غرب به کشور عراق محدود است (نک : اطلس، 160).
ثلاث باباجانی به مرکزیت شهر تازه‌آباد براساس قانون تقسیمات کشوری در 1387ش، شامل دو بخش مرکزی و ازگله، 6 دهستان، و دو شهر به نامهای تازه‌آباد و ازگله است (نک : نشریه (1387ش)، استان کرمانشاه). ثلاث باباجانی تا 1381ش با داشتن 4 دهستانِ خانه شور، دشت حر، زمکان و ازگله یکی از بخشهای شهرستان جوانرود بود که در آن تاریخ با افزوده شدن دو دهستان سرقلعه و جیگران (از دهستانهای سرپل ذهاب) به آن، به شهرستان ارتقا یافت (نک : همان (1380ش)، 46-47؛ نامۀ استانداری، بش ).
رودخانه‌های زیمکان، آب زرشک و دشت حر (از شاخابه‌های آب زرشک)، از دامنه‌های کوههای شاهان و دالاهو سرچشمه می‌گیرند و پس از مشروب کردن اراضی شهرستانهای سرپل ذهاب و ثلاث باباجانی، در خاک عراق به رودخانۀ سیروان می‌پیوندند (افشین، 1/ 231-232).
شهرستان ثلاث باباجانی منطقه‌ای نیمه کوهستانی، با آب و هوای معتدل و نیمه‌خشک است و کوههای شفیله (055‘2 متر)، گنور (043‘2 متر) و کرمی (888‘1 متر) از جمله مهم‌ترین ارتفاعات این شهرستان به شمار می‌آیند ( فرهنگ جغرافیایی آبادیها...، 45/ 67؛ فرهنگ جغرافیایی کوهها...، 2/ 296، 301، 307). این شهرستان در سرشماری 1385ش دارای 931‘29 تن جمعیت بوده است که 479‘7 تن آنها در شهر تازه‌آباد سکونت داشته‌اند («درگاه...»، بش ).
بیشتر اهالی ثلاث باباجانی از طایفۀ باباجانیِ (باوه‌جانی یا باباخانی) ایل جاف هستند. نام باباجانی برگرفته از نام نیای آنها ست (حسین‌زاده، 35؛ سلطانی، 2(1)/ 172). ایل جاف براساس منابع تاریخی ظاهراً در زمان هجوم امیرتیمور گورکانی به نواحی کردنشین، از حدود نواحی سلیمانیه، به این سوی رودخانۀ سیروان انتقال یافتند. این ایل به دو شعبۀ جاف مرادی که در نواحی سلیمانیه و شهرزور (سیدصادق امروزی) مستقر بودند و دیگری جاف جوانرودی که در نواحی جوانرود سکنا داشتند، تقسیم می‌شدند و در نواحی میان سلیمانیه و جوانرود ییلاق و قشلاق می‌کردند (نک : مردوخ، 1/ 85؛ سلطانی، همانجا). در دورۀ قاجاریه بر سر تابعیت این ایل میان دو دولت بحثهایی وجود داشت که در نتیجه، دو دولت، به طایفه‌های این ایل، اختیار دادند که به دلخواه تابعیت یکی از دو دولت را بپذیرند و افراد ایل جاف نیز سالها از این وضعیت به نفع خود بهره می‌بردند و از تعهدات خود نسبت به دولت ایران و یا عثمانی شانه خالی می‌کردند (وقایع‌نگار، 221-222).
اعتمادالسلطنه مؤلف دورۀ ناصری، از طایفۀ باباجانی (باباخانی) به عنوان یکی از دو طایفۀ جنگاور و چابک‌سوار نواحی مرزی میان ایران و عثمانی یاد کرده است (4/ 2378). باباجانیها در اواخر دورۀ قاجاریه به همراه طایفه‌های امامی و قبادی از دیگر طوایف ایل جاف در منطقه‌ای ساکن شدند که به واسطۀ اسکان آن 3 طایفه در آنجا ثلاث نام گرفت (سنندجی، 460). بعدها به سبب فزونی جمعیت طایفۀ باباجانی، منطقۀ ثلاث، «ثلاث باباجانی» خوانده شد ( نامۀ استانداری، بش ). طایفۀ باباجانی شامل تیره‌های عالی، قوچالی، حمده (محمده)، میرویسی، تمرخانی، خسرو باشه، میرآباد، بیگ‌زاده، اعظم‌خان، تایجوزی، ته پان و زمکانی هستند که در این شهرستان زندگی می‌کنند (سلطانی، 2(1)/ 171-172). آنان به زبان کردی سخن می‌گویند و مسلمان پیرو مذهب شافعی هستند ( فرهنگ جغرافیایی آبادیها، همانجا).
اساس اقتصاد شهرستان ثلاث باباجانی برپایۀ کشاورزی و دامداری استوار است. کشاورزی به شیوۀ سنتی، و به دو نوع کشت دیمی و آبی رواج دارد. آب کشاورزی از چشمه، رودخانه و چاههای ژرف تأمین می‌گردد. محصولات کشاورزی آن گندم، جو، بنشن، گردو، انگور و زردآلو ست (همان، 45/ 67-68؛ نتایج...، 27).
شماری از تیره‌های طایفۀ باباجانی یکجانشین هستند و بیشتر به کار کشاورزی اشتغال دارند که از آن جمله‌اند: تیره‌های میرویسی، تمرخانی، خسروباشه، میرآباد، اعظم‌خان، تایجوزی و ته‌پان (سلطانی، همانجا)، و شماری دیگر مانند تیره‌های زمکانی، عالی، حمده و بیگ‌زاده کوچرو و دامدارند ( فرهنگ جغرافیایی آبادیها، 45/ 68؛ سلطانی، همانجا)، در کنار کشاورزی و دامداری، صنایع دستی مانند بافت گلیم، جاجیم، انواع شال و دستکش پشمی نیز رونق دارد ( فرهنگ جغرافیایی آبادیها، همانجا).
مآخذ
اطلس گیتاشناسی استانهای ایران، به کوشش سعید بختیاری، تهران، 1383ش؛ اعتمادالسلطنه، محمدحسن، مرآة البلدان، به کوشش عبدالحسین نوایی و هاشم محدث، تهران، 1368ش؛ افشین، یدالله، رودخانه‌های ایران، تهران، 1373ش؛ حسین‌زاده، محمد، تاریخچۀ جوانرود، کرمانشاه، 1377ش؛ «درگاه ملی آمار» (نک : مل ، SCI)؛ سلطانی، محمدعلی، جغرافیای تاریخی و تاریخ مفصل کرمانشاهان، ایلات و طوایف کرمانشاهان، تهران، 1372ش؛ سنندجی، شکرالله، تحفۀ ناصری، به کوشش حشمت‌الله طبیبی، تهران، 1366ش؛ فرهنگ جغرافیایی آبادیهای کشور (قصر شیرین)، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، تهران، 1373ش؛ فرهنگ جغرافیایی کوههای کشور، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، تهران، 1379ش؛ مردوخ کردستانی، محمد، تاریخ، تهران، چاپخانۀ ارتش؛ نامۀ استانداری کرمانشاه، 7/ 8/ 1387ش، شم 46956/ 21/ 71؛ نتایج تفصیلی سرشماری عمومی کشاورزی (1382ش)، استان کرمانشاه، مرکز آمار ایران، تهران، 1384ش؛ نشریۀ اسامی عناصر و واحدهای تقسیماتی به همراه مراکز، معاونت سیاسی وزارت کشور، تهران، 1380ش؛ همان، 1387ش؛ وقایع‌نگار کردستانی، علی‌اکبر، حدیقۀ ناصریه در جغرافیا و تاریخ کردستان، به کوشش محمد رئوف توکلی، تهران، 1364ش؛ نیز: