باغ کتاب
باغ کتاب \ bāq-e ketāb\ ، بزرگ‌ترین مجموعۀ فرهنگی در ارتباط با کتاب در ایران، واقع در تپه‌های عباس‌آباد، در منطقۀ 3 شهرداری تهران.
در 1383 ش، پس از تصمیم شهرداری تهران مبنی بر انتقال نمایشگاه کتاب تهران از محل نمایشگاههای بین‌المللی، طرح تأسیس باغ کتاب در تپه‌های عباس‌آباد شکل گرفت. هجوم علاقه‌مندان کتاب از سراسر ایران و نیز از کشورهای همسایه به نمایشگاه ده‌روزۀ کتاب تهران، افزون بر معضلات شهری مانند ترافیک سنگین، مشکلات فرهنگی دیگری از قبیل ناشرمحوربودن سالنها و غرفه‌ها، همخوانی‌نداشتن ساختار فضایی نمایشگاه با ماهیت کتاب، تمام‌شدن کتابهای خارجی در روزهای نخست، و جز آنها را در پی داشت. باغ کتاب درواقع به‌عنوان نمایشگاه کتاب دائمی که در 4 فصل سال به نمایش و ارائۀ کتاب می‌پردازد، در نظر گرفته شده است. این امـر سبب می‌شود کـه افزون بـر افزایش و تسهیل دسترسی علاقه‌مندان به کتاب، از شدت هجوم در روزهای برگزاری نمایشگاه بین‌المللی به نحو چشمگیری کاسته شود.
از اهداف تأسیس باغ کتاب می‌توان به ارتباط حضوری مخاطب با کتاب در محیطی مفرح و آرام، ایفای نقش به‌عنوان یک هماهنگ‌کننده در فرایند تولید و انتشار، ارتقای استانداردهای تولید و نشر، افزایش تعامل تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان نشر، ترویج نوآوریها و فناوریهای حوزۀ نشر، دسترسی مخاطبان بین‌المللی به منابع اسلام و ایران و انقلاب اسلامی، و حضور مؤثر و آبرومند در فضای بین‌المللی کتاب اشاره داشت.
تپه‌های عباس‌آباد به سبب موقعیت جغرافیایی خود و نیز مجموعه‌های فرهنگی شکل‌گرفته یا در حال شکل‌گیری در آن، آمیزه‌ای از معماری مدرن و چشم‌اندازهای طبیعی شامل تپه، گیاه و آب است. این باغ از شرق با کتابخانۀ ملی ایران، از شمال شرقی با فرهنگستانهای علوم و زبان و ادبیات فارسی، از شمال غربی با باغ هنر، و از غرب بـا باغ ـ موزۀ دفاع مقدس همسایه است. تپه‌های عباس‌آباد در میان دو بزرگراه همت و حقانی واقع شده است که دو ایستگاه مترو نیز در فاصلۀ مطلوبی از باغها و بناهای آن قرار دارند. همچنین دو ایستگاه اتوبوس در هر یک از این دو بزرگراه و در نزدیکی تپه‌ها مراجعان را به نقاط مختلف شهر جابه‌جا می‌کنند. قرار است شبکه‌ای از وسایل نقلیۀ مدرن مانند تله‌کابین، تراموا، کالسکه و جز آنها قسمتهای مختلف تپه‌ها را به هم وصل کنند و نیاز به حضور اتومبیل شخصی در این فضا را به حداقل برسانند. با احداث پارکینگ طبقاتی در فضای میان باغ کتاب، سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی و فرهنگستانهای جمهوری اسلامی، دسترسی سواره به باغ کتاب بیش از پیش تسهیل خواهد شد.
باغ کتاب تهران فضایی به مساحت 000‘110 مـ2 دارد که 000‘54 مـ2 آن ساختمان نمایشگاهی، تالارهای همایش و اداری است و بقیۀ آن را فضای سبز و یک دریاچۀ مصنوعی تشکیل می‌دهد. افزون بر این فضای سبز، سطح بامهای باغ کتاب نیز به سبزه و گل آراسته می‌شوند و به این ترتیب، 000‘25 مـ2 دیگر به فضای سبز باغ کتاب افزوده می‌شود. اشخاص می‌توانند از پله‌های بیرونی بناهای باغ کتاب بالا بروند و در بامهای سبز و خرم و به‌هم‌پیوستۀ آن به گشت‌وگذار و تفرج بپردازند.
فضای داخلی باغ کتاب تهران شامل 16 سالن نمایشگاهی، هریک به مساحت 000‘2 مـ2 و در دو طبقه بنا شده است که هم می‌توان از آنها جداگانه استفاده کرد و هم در زمان برگزاری نمایشگاههای بزرگ، آنها را یکپارچه نمود. همچنین در رویدادهای ویژه مانند نمایشگاه بین‌المللی کتاب، می‌توان با برپاکردن چادرهای نمایشگاهی، بخشهایی از محوطۀ باغ را نیز به فضای نمایشگاهی افزود.
از فضاهای جنبی سالنهای همایش باغ کتاب می‌توان به وجود یک سالن همایش اصلی 800 نفره و 4 سالن همایش فرعی 150نفره اشاره کرد که فضای برگزاری نشستها و برنامه‌های فرهنگی، علمی و گفت‌وگوی متخصصان و اصناف مرتبط با کتاب را فراهم می‌کند. یک استودیوی مجهز تلویزیونی و رادیویی هم در بنای باغ پیش‌بینی شده است که افزون بر تعامل با رسانه‌ها می‌تواند تولید برنامه‌های ویژۀ باغ کتاب و پخش سراسری یا محلی آن را نیز امکان‌پذیر کند. کلاسها و کارگاههای آموزشی متنوعی در باغ کتاب در نظر گرفته شده‌اند که افزون بر فضای تالارها، در فضاهای داخلی دیگر باغ هم تشکیل می‌شوند.
از فضاهای رفاهی باغ کتاب تهران می‌توان به رستورانی با گنجایش 500 تن، چای‌سرای ویژۀ کتاب با عنوان کافۀ کتاب، فضای اختصاصی برای کودکان و نوجوانان به‌منظور عرضۀ مستقیم کتاب و محصولات فرهنگی و جذاب مناسب این دورۀ سنی و امکانات بازی و سرگرمی برای آنان اشاره کرد.
از امکانات دیگر باغ کتاب می‌توان به برگزاری نمایشگاه موضوعی کتاب در 4 فصل سال، شبکۀ اطلاع‌رسانی گسترده برای جست‌وجو و سفارش کتاب، برگزاری نمایشگاهی از آخرین پدیده‌های فناوری تولید و نشر کتاب (سخت‌افزار و نرم‌افزار)، برگزاری موزه‌ای تحت عنوان موزۀ کتاب، و درمانگاه کتاب یا کتاب‌درمانی اشاره کرد.
باغ کتاب یکی از طرحهای شهرداری تهران است که ساخت فضای فیزیکی آن را شرکت توسعۀ فضاهای فرهنگی شهرداری و شرکت کیسون به عهده دارند، اما بهره‌بردار آن لزوماً شهرداری نیست و به صورت هیئت ـ امنایی اداره خواهد شد. باغ کتاب برای ارائۀ تخفیف به خریداران کتابهای داخلی و خارجی، از همۀ ظرفیتهای موجود استفاده می‌کند. باغ کتاب مقرر است در 1392 ش گشایش یابد.
مآخذ
«آشنایی با باغ کتاب تهران»، همشهری (مل )؛ «بروشور باغ کتاب تهران»، باغ کتاب (مل )؛ «تکنولوژیهای پیشرفته در طراحی و اجرای پروژۀ باغ کتاب تهران»، فصلنامۀ کیسون، تهران، 1387 ش، شم 39؛ نیز: