امین
اَمین، اصطلاح و عنوانی دیوانی در نظام اداری بخشهایی از جهان اسلام، به‌ویژه در تشكیلات مالی و اداری دولت عثمانی. در این تشكیلات صاحبان مناصب متعددی را امین می‌نامیدند كه با عنوانهایی نظیر مباشر، محرّر و كاتب ایالت و ولایت نیز خوانده می‌شدند (اینالجیك، مقدمه، 19، حاشیۀ 84). همچنین به صاحبان منصب تحریر یعنی به كسانی كه بر منابع درآمد مالی دولت و توزیع آن در ولایات مختلف نظارت داشتند، امین گفته می‌شد (همانجا). از آنجا كه منصب تحریر ایالات، شغلی پر مسئولیت بود و نیز برای جلوگیری از سوءاستفاده، امینهای این سِمَت از امیران و بیكهای با تجربه و صاحب نفوذ انتخاب می‌شدند؛ وظیفۀ بازرسی مالی نهادهای دولت با همكاری قضات محلی و ثبت آنها در دفاتر مخصوص، بررسی بروات، دفاتر، محصولات صاحبان اراضی خاص، زعامت، تیمار، مُسلِّم و نظایر آن برعهدۀ آنان بود (همانجا).
امینهای تشكیلات دیوانی دولت عثمانی اینان بودند: امین شهر، امین ترسانه (محل تعمیر كشتیهای جنگی)، امین مطبخ، امین جو، امین گمرك، امین صندوق، امین انبار، امین توپخانه، امین بیرون، امین اندرون (هامر پورگشتال، IX/ 33)، امانت اصطبل عامره، امین اسكله، امین جزیه، امین ملتزم، امین نزول (فكته، I/ 894)، امین خزینه، امین مخزن (امین ارزاق و دارو) و امین ضرب (مأمور توزیع پول) (پاكالین، I/ 526).
مهم‌ترین و معروف‌ترین امینهای سازمان دیوانی عثمانی عبارت بودند از:
امین شهر
وظیفۀ اصلی این شخص تا آغاز دورۀ تنظیمات (سدۀ 13 ق/ 19 م) رسیدگی به امور بیوتات سلطنتی از قبیل تعمیرات آنها، پرداخت حقوق كارمندان و همچنین تأمین هزینۀ سفیرانی بود كه وارد قلمرو عثمانی می‌شدند (اوزون چارشیلی، «تشكیلات دربار ... »، 375-376). امین شهر از میان اعضای دیوان همایون انتخاب می‌شدند و محل اداره و كار اینان نیز در محوطۀ كاخ سلطنتی قرار داشت. این امینها در جلسات دیوان شركت می‌كردند و در طرف راست وزیر اعظم می‌نشستند (همان، 377؛ همو، «تشكیلات بحریه ... »، 115) و بعد از دورۀ تنظیمات، در جایگاه شهردار و محل شهرداری مستقر شدند (پاكالین، I/ 525؛ اوزون چارشیلی، «تشكیلات دربار»، 375).
امین مطبخ عامره
وی سرپرست آشپزخانۀ دربار بود و تهیۀ كلیۀ ملزومات آشپزخانه را برعهده داشت. او دو منشی بزرگ و كوچك داشت كه در ادارۀ امور او را یاری می‌كردند. غذای مخصوص پادشاه نیز در بخشی از این آشپزخانه كه آن را «قوشخانه» می‌نامیدند، با نظارت امین مطبخ و به سرپرستی آشپز مخصوص كه او را «سرچینی» می‌نامیدند، تهیه می‌شد (همان، 379-381). تأمین هزینۀ مطبخ عامره در سدۀ 11 ق/ 17 م برعهدۀ امین گمرك بود.
امین ضرابخانه
وی وظیفه داشت بر ضرب سكه در ضرابخانه‌ها نظارت كند. مدت خدمت و مأموریت امین ضرابخانه یك سال بود، ولی دوباره نیز می‌توانست انتخاب شود (همان، 385). از 1251ق/ 1835م خزانۀ میری (خزانۀ دولت) در ضرابخانه ادغام، و دفترداری ضرابخانۀ عامره نامیده شد (همان، 386).
امین جو (آرپا امینی)
وظیفۀ او تهیۀ علوفه و نظارت بر مصرف آن در اصطبلهای سلطنتی بود. او را امین شعیر نیز می‌گفتند كه هم رتبۀ خواجگان دیوان بود (همان، 387؛ پاكالین، I/ 526).
به حساب امینها در ادارۀ كل حسابرسی (باش محاسبه) رسیدگی می‌شد (اوزون چارشیلی، «تشكیلات بحریه»، 354).
رئیس دفتر امور خارجه را پیش از دوران سلطان سلیمان قانونی (سدۀ10 ق/ 16 م) «امین احكام» می‌نامیدند و وی این عنوان را به رئیس‌الكتاب تغییر داد (هامر پورگشتال، 2/ 1599). امین‌الملك (خازندار) (قلقشندی، 3/ 481)، امین‌الحكم (همو، 11/ 375) و كاغذ امین‌لری كه به امور فقرا رسیدگی می‌كردند ( حرز الملوك، 40-41) نیز جزو امینها بودند. در برخی از شهرها، امینها در محلۀ مخصوصی اقامت داشتند كه آن را محلۀ امینها (امین لر محله سی) می‌گفتند (فندقلیلی، 152).
مآخذ
حرز الملوك، نسخۀ عكسی موجود در كتابخانۀ مركز؛ فندقلیلی عصمت افندی، تكملة الشقائق فی حق اهل الحقائق (ذیل الشقائق النعمانیة)، به كوشش عبدالقادر اوزجان، استانبول، 1989م؛ قلقشندی، احمد، صبح الاعشى، قاهره، 1383ق؛ هامر پورگشتال، یوزف، تاریخ عثمانی، ترجمۀ زكی علی‌آبادی، به كوشش جمشید كیانفر، 1367 ش؛ نیز: