ابن مسکان
اِبْنِ مُسْكان، ابومحمدعبدالله (د قبل از 183ق / 799م)، از راويان امام موسی كاظم (ع). وی در كوفه می‌زيسته و از موالی قبيلۀ عنزه و به نقلی قبيلۀ عجل بوده است (نك : ابن بابويه، «مشيخة»، 58؛ نجاشی، 214). دربارۀ زندگی او اطلاعات بسيار اندك است . در اينكه وی از اصحاب امام صادق (ع) نيز بوده باشد، اختلاف وجود دارد، چنانكه از طرفی به نقل عياشی از يونس بن عبدالرحمن، صحابی امام كاظم (ع)، با اينكه ابن مسكان ناقل بسياری از سخنان امام صادق (ع) بوده، تنها يك حديث از ايشان استماع نموده است (نک : طوسی، اختيار، 382-383). نجاشی (همانجا) نيز روايت وی از امام صادق (ع) را محرز ندانسته و تنها وی را از راويان امام كاظم (ع) شمرده است. در حالی كه ابن فضّال (نك : ابن ماكولا، 7 / 257)، برقی (رجال، 22) و طوسی (رجال، 264) او را در شمار اصحاب امام صادق (ع) آورده‌اند و در منابع حديثی اماميه موارد زيادی روايت ابن مسكان از آن امام ديده می‌شود كه در برخی به مستقيم بودن روايت تصريح شده است (به عنوان نمونه، نك : ابن بابويه، التوحيد، 137). به هر حال آنچه دربارۀ ابن مسكان مسلم است، توثيق وی از جانب رجال شناسان امامی و برشمردن او در ميان اصحاب اجماع است (طوسی، اختيار، 375، فهرست، 196؛ نجاشی، همانجا). او از مشايخ بسياری روايت كرده كه از آن ميان ابوبصير ليث مرادی، زرارة بن اعين، جابربن يزيد جُعفی، بُريد بن معاويۀ عجلی، هشام بن سالم جواليقی، ابان بن تغلب، محمد بن مسلم، ابن ابی يعفور و محمد بن علی حلبی را می‌توان ذكر كرد (ابن بسطام، 55؛ فرات، 165؛ كلينی، 6 / 143؛ طوسی، اختيار، 330، تهذيب، 2 / 168، 174، 245، 7 / 41). در شمار راويان وی نيز بايد از صفوان بن يحيی، يونس بن عبدالرحمن، محمد بن سنان، حمّاد بن عيسی، حمّاد بن عثمان، ايوب بن نوح، جميل بن دراج، حسن بن علی بن فضّال، حسن بن محبوب و ابن ابی عمير ياد كرد (برقی، المحاسن، 145؛ كلينی، 7 / 144؛ ابن بابويه، التوحيد، 352، علل، 377، كمال الدين، 1 / 262؛ نجاشی، همانجا؛ طوسی، تهذيب، 1 / 307، 2 / 174، 285، 8 / 39). نجاشی (همانجا) از آثار وی كتاب فی الامامة و كتاب فی الحلال و الحرام را بر شمرده و تصريح كرده كه بيشتر مطالب اثر اخير برگرفته از روايات استادش محمد بن علی حلبی بوده است. به گفتۀ همو (ص 215) ابن مسكان در روزگار امامت امام كاظم (ع) (د 183ق) درگذشته است.
مآخذ
ابن بابويه، محمدبن علی، التوحيد، به كوشش هاشم حسينی تهرانی، تهران، 1387ق؛ همو، علل الشرائع، نجف، 1385ق / 1966م؛ همو، كمال الدين، به كوشش علی اكبر غفاری، تهران، 1390ق؛ همو، «مشيخة»، فقيه من لايحضره الفقيه، به كوشش حسن موسوی خرسان، نجف، 1377ق، ج 4؛ ابن بسطام، عبدالله و حسين، طب الائمة، نجف، 1385ق / 1965م؛ ابن ماكولا، علی بن هبةالله، الاكمال، بيروت، نشر محمد امين دمج؛ برقی، احمدبن محمد، الرجال، به كوشش جلال الدين، محدث، تهران، 1342ش؛ همو، المحاسن، به كوشش جلال الدين، محدث، تهران، 1370ق؛ طوسی، محمدبن حسن، اختيار معرفة الرجال، به كوشش حسن مصطفوی، مشهد، 1348ش؛ همو، تهذيب الاحكام، به كوشش حسن موسوی خرسان، تهران، 1390ق؛ همو، رجال، به كوشش محمد صادق بحرالعلوم، نجف، 1381ق / 1961م؛ همو، فهرست، به كوشش محمود راميار، مشهد، 1351ش؛ فرات بن ابراهيم كوفی، تفسير، نجف، 1354ق؛ كلينی، محمدبن یعقوب، الكافی، به كوشش علی اكبر غفاری، تهران، 1388ق؛ نجاشی، احمدبن علی، الرجال، به كوشش موسی شبيری زنجانی، قم، 1407ق .
محمد انصاری