آکرا
آکرا، پایتخت کشور آفریقایی غنا (ساحل طلای سابق)، واقع در کرانۀ شمالی خلیج گینه در اقیانوس اطلس، در حدود 600 کیلومتری شمال خط استوا و نزدیک نصفالنهار مبدأ، با °5 و َ32 عرض شمالی و ´12 طول غربی. گاه شهر مذکور را انکران نیز نامیدهاند (بستانی). آکرا در جنوب شرقی کشور غنا و در دشت آکرا قرار گرفته است. ارتفاع آکرا بین 3 تا 30 متر از سطح دریاست که از جنوب به شمال افزایش مییابد، ولی شهر عمدتاً در زمین بالنسبه مسطحی قرار‌گرفته است. گاه در دشت آکرا تپههایی برآمدهاند. مسطح بودن زمین معلول فرسایش ممتد و عمل باد بر صخرههای زیرین است و آب دریا متدرجاً لایههای موازی از گل و ماسه، ماسه و سنگ بر آنها خوابانیده است. جای جای، گُسَلهایی نیز پدید آمده است. در بسیاری از نقاط شهر، زمین استحکام کافی برای ایجاد ساختمان ندارد. این نیز مشکلی برای شهر آکرا پدید آورده است. هموار بودن زمین، شهر را به آسانی در معرض سیل قرار میدهد و وجود گُسَلها اغلب موجب زمین‌لرزه میشود که سختترین آنها در 1939م بوده است (بریتانیکا). شهر آکرا از غرب به شرق در امتداد ساحل 24 کمـ طول دارد و فاصلۀ شمالیترین تا جنوبیترین نقطۀ آن 14 کمـ است (همان). رود فصلی ادو از میان شهر میگذرد و به درون تالاب کُرل میریزد و این بزرگ‌ترین مرداب شهر است که مرز غربی جیمز تاون و آشر تاون را تشکیل میدهد. مهم‌ترین رود آکرا، دِنسو، نزدیک مرز غربی است که منبع آب آکرا محسوب میشود و چون از مناطق جنگلی پرباران سرچشمه میگیرد، جریان آن دایمی است. آب و هوای آکرا نوعی آب و هوای استوایی است، ولی با این وصف بارش سالانۀ آن نسبتاً کم و درحدود 750 میلیمتر و میانگین ماهانۀ حرارت نیمروز آن چندان تفاوتی با میانگین سالانۀ آن که °2 / 29 سانتیگراد است، ندارد.
تاریخ
ظهور انسان در غنا را به ادوار بسیار کهن مربوط دانستهاند. وجود ابزارهای متعلق به دوران پارینه‌سنگی و نوسنگی در این سرزمین گواه این نکته است. در اراضی مذکور وسایلی از مس و برنز نیز به دست آمده است. پیش از ورود اروپاییان، مردم غنا از فرهنگ به نسبت پیشرفتهای برخوردار بودند. اهالی نواحی ساحلی غنا، ازجمله ساکنان آکرا با تجارت طلا، نمک و کارهای دستی سر‌و‌کار داشتند (دایرةالمعارف بزرگ شوروی). ابتدا شهر آکرا مقر یکی از قبایل مردمِ گا بود. تاریخ بنای آکرا را نمیتوان قدیمتر از سدۀ 16م دانست (همان). پرتغالیان نخستین گروه از اروپاییان بودند که به این سرزمین راه یافتند. در 1482م پرتغالیان در ساحل سرزمینی که امروز غنا نامیده میشود اقامت گزیدند (بریتانیکا). آکرا در 1600م پایتخت فدراسیون قبایل گا شد. با ورود بازرگانان اروپایی به سواحل گینه، آکرا به یکی از مراکز بازرگانی عمده بدل گشت. قبایل گا، آکیم و آشانتی مدتی دراز به جهت در دست گرفتن امور شهر آکرا با یکدیگر پیکار میکردند. اروپاییان نیز پس از راه یافتن به این سرزمین، همواره مقادیر معتنابهی طلا و برده از آن خارج میکردند. نام «ساحل طلا» از این جهت به سرزمین مذکور داده شد (دایرةالمعارف بزرگ شوروی). پس از پرتغالیان، دانمارکیها، سوئدیها، پروسیها (آلمانها) و انگلیسیها به اراضی ساحلی و اعماق کشور غنا رخنه کردند.
انگلیسیها نخستین استحکامات خود را در 1631م در آن سرزمین بنا نهادند و رفته رفته نفوذ خود را بسط و گسترش دادند (همان). بعدها بین سالهای 1650-1680م دو برج و یک دژ به نام کریستیانس بورگ (که اکنون کاخ ریاست جمهوری غناست) توسط اروپائیان روی دماغهای که مشرف بر دهکدههای ساحلی بود، ساخته شد (بریتانیکا). در آن روزگار دولت نیرومند آکْوامو و پادشاه مشهورش آنساساسراکو شهرهای گایِ ساحلی و آکرایِ بزرگ و کوچک را ضمیمۀ قلمرو خود کرد، (دیویدسن، 410) ولی امپراتوری آکوامو در 1731م منقرض شد (همو، 411). در 1844م امپراتوری بریتانیا بخشی از ساحل طلا، ازجمله ناحیۀ آکرا را به عرض 10-15 کمـ به تصرف درآورد (دایرةالمعارف بزرگ شوروی) دول اروپایی که برای تصرف اراضی ساحل طلا سخت به رقابت برخاسته بودند، همواره منازعات قبیلهای را دامن میزدند. مبارزۀ مردم ساحل طلا با بیگانگان طی ربع چهارم سدۀ 19م و اوایل سدۀ 20م شدت گرفت. در طی سالهای 1876-1957م شهر آکرا مرکز اقامت حکام انگلیس در ساحل طلا بود، ولی از 1957م شهر مذکور به مرکز دولت مستقل غنا بدل گشت (همان). در 1920م «کنگرۀ ملی سرزمین ساحل طلا» تأسیس یافت. در 1925م مقامات دولتی بریتانیا ناگزیر از پذیرش قانون اساسی و شورای قانونگذاری مستعمراتی شدند که در آن برای نخستینبار 3 نمایندۀ منتخب از سوی اهالی شهرهای آکرا، سِکوندی و کِیپ ـ کوست، بدان راه یافتند (همان). در دوران جنگ دوم جهانی، دولت بریتانیا مقدار معتنابهی از محصولات ساحل طلا ازجمله کائوچو و کاکائوی آن سرزمین را به خارج صادر کرد. در 1947م «اتحاد ساحل طلا برای کسب استقلال» تأسیس گردید. در 1956م ساحل طلا از صورت مستعمره خارج شد و در حلقۀ کشورهای مشترکالمنافع بریتانیا درآمد.
در 6 مارس 1957م دولت ساحل طلا اعلام استقلال کرد و از آن پس نام غنا را برگزید و متعاقب آن به عضویت سازمان ملل متحد درآمد. آکرا به عنوان پایتخت کشور نوبنیاد باقی ماند. در آوریل 1958م نخستین کنفرانس کشورهای غیروابستۀ آفریقا و در دسامبر همان سال نخستین کنفرانس ملل آفریقا در شهر آکرا برگزار شد (همان).
وضع کنونی
جمعیت قدیم آکرا را 000’100 نفر نوشتهاند (بستانی)، ولی بعدها این رقم دستخوش تحولاتی شد و در 1939م، به 000’70 نفر کاهش یافت. این شمار سپس رو به فزونی نهاد و در 1966م به 900’521 و در 1968م به 800’615 نفر افزایش یافت (دایرةالمعارف بزرگ شوروی). بنابر سرشماری 1970م تعداد اهالی آکرا 067’636 نفر بود که با ساکنان پیرامون آن به 498’738 نفر میرسید (تبریزی و طهماسبی، 108). افزایش سریع جمعیت طی سالهای گذشته نموداری از دگرگونیهای اقتصادی شهر آکراست.
آکرا مرکز سیاسی، اداری، مالی، بازرگانی، صنعتی و فرهنگی کشور غناست. آکرا بندری است مهم که زمانی از اهمیت فراوان برخوردار بود، ولی پس از احداث تأسیسات بندری شهرِ تما، بندر آکرا اهمیت پیشین خود را از دست داد. خط آهن غنا از بندر آکرا آغاز میشود. این شهر، مرکز عمدۀ صنایع و نیروگاههای مناطق آکوسومبا ـ تِما است. در شهر آکرا تأسیسات تولید فلز و تأسیسات نساجی، چوب‌بری، کشبافی، صنایع مواد خوراکی (ازجمله تهیۀ کنسرو میوه‌جات و ماهی)، صنایع تولید مصالح ساختمانی، کارخانۀ تولید وسایل الکتریکی و غیره وجود دارد (دایرةالمعارف بزرگ شوروی). آکرا دارای سردخانههای ویژۀ نگاهداری ماهی است (همان). دیگر از صنایع مهم شهر آکرا، صنایع دستی بهویژه زینتآلات از طلا و نقره است. این شهر یکی از بازارهای فروش الماس و کاکائو به شمار میرود (همان). در منطقۀ آکرا کشت نیشکر نیز رایج است. مساحت کشتزارهای نیشکر آکرا و چند ناحیۀ دیگر کشور غنا را حدود 000’32 هکتار نوشتهاند (همان).
زبانی که مردم آکرا و 73 درصد مردم غنا بدان تکلم میکنند، زبان آکانی است که به گروه زبانهای گینهای تعلق دارد. اکثر اهالی استان و شهر آکرا از مردم آکان هستند که تا 1967م، حدود 7 / 3 میلیون نفر از جمعیت سراسر غنا را تشکیل میدادند. آکانها در میان اهالی این کشور اکثریت دارند و شامل گروههای قبیلهای آشانتی، فانتی، آکوائیم و آکیم هستند. این گروهها اغلب در مناطق ساحلی سکنیٰ دارند که آکرا نیز بخشی از آن است. در پیرامون آکرا قبایل گا و آدانگمه یا آدانگبه سکنیٰ دارند که جمعیتشان در حدود 000’650 نفر است (همان).
در مورد شمار مسلمانان کشور غنا آماری در دست نیست، اما نسبت مسلمین به ظن قوی کمتر از 10٪ نیست. تمرکز مسلمانان در آکرا بیشتر است و شمار آنان در این شهر به 000’75 تن میرسد که 19٪ جمعیت پایتخت را تشکیل میدهند (دایرةالمعارف اسلام، ذیل غنا).
دانشگاه آکرا در 1948م تأسیس یافت. در جنب این دانشگاه، مدرسۀ بهداشت، چند دانشکده و مؤسسۀ تحقیقات علمی وجود دارد. کتابخانۀ دانشگاه حدوداً دارای 000’240 جلد کتاب است. در آکرا فرهنگستان علوم نیز دایر است. تاریخ تأسیس فرهنگستان غنا 1961م است. از 4 فرودگاه کشور غنا، فرودگاه آکرا از اهمیت بازرگانی و مسافری در مقیاس بینالمللی برخوردار است. موزۀ ملی غنا در 1957م در شهر آکرا تأسیس یافت. در این موزه مجموعهای از سرامیکهای آفریقایی و کالاهایی از چوب و عاج به معرض تماشا گذارده شده است. در آکرا موزۀ طبیعی و باغ نباتات نیز دایر است (همان).
در این شهر چند روزنامه و مجله منتشر میشود که از آن جمله است: روزنامۀ «گانایان تایمز» با تیراژ 000’87 که تاریخ آغاز انتشار آن 1958م است. در 1961م در آکرا ایستگاه رادیو تأسیس یافت که به 6 زبان محلی: آکانی، گایی، اِوِه‌ای، نزمایی، داگبانی و هائوسایی و نیز به دو زبان انگلیسی و فرانسوی برنامه پخش میکند. از 1965م تلویزیون غنا که مرکز آن در شهر آکراست به پخش برنامه پرداخت (همان).
در آکرا برجهایی از استحکامات هلندیها که تاریخ آن را 1605م دانستهاند باقی است. آثاری از دوران نفوذ دانمارکیها متعلق به 1657-1659م و انگلیسیها از 1973م نیز هنوز برجاست. مناطق ساحلی شهر آکرا پرجمعیتتر از دیگر نواحی شهر است. کویهای قدیمی شهر به صورت کوچههای پیچ در پیچاند. در این شهر کویهای تازهای با عمارات چند اشکوبۀ مدرن از شیشه و بتون و آلومینیوم احداث گردیده است. خیابان ایندپندنت یکی از جدیدترین و آبادترین نواحی شهر آکراست. در این ناحیه بناهای مرتفع مدرن دیده میشود. این خیابان از جنوب غربی تا شمال شرق آکرا امتداد دارد. بانکها و مؤسسات بازرگانی داخلی و خارجی شهر آکرا در این خیابان قرار گرفتهاند. بخش شمالی شهر مقر هیأت دولت و ادارات و وزارتخانههاست. اکثر خانههای شهر آکرا یک یا دو طبقهاند.
مآخذ
بریتانیکا (ماکروپدیا)؛ بستانی (پطرس)؛ تبریزی، مهتاب و شروین طهماسبی، آشنایی با کشورهای آفریقای غربی و مرکزی، سروش؛ دایرةالمعارف اسلام؛ دایرةالمعارف بزرگ شوروی (روسی، چ 3)؛ دیویدسن، بزیل، تاریخ آفریقا، ترجمۀ هرمز ریاحی و فرشته مولوی، تهران، امیرکبیر، 1358ش.
بخش جغرافیا