آران و بیدگل

آرانْ وَ بیدْگُل [ārān va bīdgol]، شهرستان و شهری در استان اصفهان.

شهرستان آران و بیدگل

یکی‌از شهرستانهای استان اصفهان (نشریه...،11)که از شمال به‌استان‌قم و از سایرجهات به شهرستان کاشان محدود است (سرشماری...، 1375ش،نقشه). آب‌وهوای این شهرستان خشک‌وبیابانی، همراه با نوسان شدید درجۀحرارت و میزان ناچیز بارش سالانه است. از این‌رو، فاقد آبهای سطحی قابل توجه است(فرهنگ جغرافیایی‌آبادیها، 49/1-2)، با وجود این، در معرض سیلابهای بهاری و نیز حرکت ریگ قراردارد(ضرابی، 208- 209؛علیجان‌زاده، مقدمه،11). ضرابی از سیل مهیب 1283ق/ 1866م و خرابیهای آن یاد کرده است (همانجا). در این محدوده آبهای زیرزمینی منبع اصلی تأمین آب به‌شمار می رود؛ اگرچه در گذشته قناتها آب مورد نیاز تمام آبادیهای محدوده را در دسترس قرار می‌داد (فرهنگ جغرافیایی ایران، 3/7)، اما امروزه با افت سطح آبهای زیرزمینی و افول آبدهی قناتها، آب موردنیاز بیشتر از طریق چاههای عمیق تأمین می‌شود (فرهنگ جغرافیایی آبادیها، 49/2؛ نراقی، 325). پوشش گیاهی غالب از نوع گیاهان بیابانی و درختان تاغ،گز،ون(زبان گنجشک) و بوته‌های دارویی، ازجمله گل‌ختمی و خاکشیرتشکیل‌می‌شود. نوعی آهو که جی بیر خوانده می‌شود، در این محدوده یافت می‌شود(فرهنگ جغرافیایی آبادیها، 49/1).
محدودۀ این شهرستان به دو بخش (مرکزی و کویرات) و 3 دهستان (سفید دشت،کویر و کویرات) تفکیک شده است (نشریه، همانجا) که شهرهای آران و بیدگل (مرکز شهرستان)، سفید شهر، نوش‌آباد، و ابوزیدآباد را در خود جای داده است (همانجا). جمعیت شهرستان آران و بیدگل در 1375ش (آخرین سرشماری رسمی)، 461‘79 نفر بود که 1384ش، 437‘ 83 نفر برآورد شد (بازسازی...، 52، 54). قالی‌بافی و فعالیتهای جنبی آن در سطح‌آبادیهای شهرستان از اهمیت بسیاری برخوردار است (فرهنگ جغرافیایی آبادیها، همانجا؛ نیز نک‍ : نراقی، 326). در سالهای اخیر، واحدهای متعدد تولید فرش ماشینی و نیز شهرک فرش (ماشینی) در محدودۀ این شهرستان برپا شده است که تولیدات آنها علاوه بر مصارف داخلی، به خارج از کشور نیز صادر می‌شود. این فعالیت جدید، به صنعت فرش دست بافت صدماتی وارد آورده است (تحقیقات میدانی).
ساکنان شهرستان شیعی مذهب‌اند و به زبان فارسی سخن می‌گویند (فرهنگ جغرافیایی ایران، همانجا). گویش محلی که راجی (رایجی) یا دهی خوانده می‌شود، در برخی از آبادیها و نیز شهر آران و بیدگل رواج دارد (علیجان‌زاده، مقدمه، 17؛ فرهنگ جغرافیایی آبادیها، همانجا). آبادیهای مهم ناحیه، آران، بیدگل و نوش‌آباد در دامنۀ تپه‌های شنی معروف به بند ریگ قرار داشتند (ضرابی، 32).

شهر آران و بیدگل

یکی از شهرها و مرکز شهرستان آران و بیدگل استان اصفهان(نک‍ : نشریه، همانجا) که با حدود 912 متر ارتفاع و موقعیتی دشتی، در °34 و ´4 عرض و °51 و ´29 طول جغرافیایی و در فاصلۀ 10 کیلومتری شمال شهر کاشان قرار دارد (فرهنگ جغرافیایی آبادیها، 49/2). آران و بیدگل پیش از این 2 آبادی بزرگ ناحیۀ کاشان به‌شمار می‌رفتند که هریک دارای چندین مزرعۀ وابسته(آبادی) بودند(فرهنگ جغرافیایی ایران،3/7، 55؛ ضرابی،32، 97- 98؛ نیزنک‍ : وصاف،5 بب‍‌)؛ جمعیت این2آبادی در اواخر دهۀ 1320ش، به ترتیب برابر حدود 10 هزار و 150‘8 نفر بود (فرهنگ جغرافیایی ایران، همانجا؛نیز نک‍ : کتاب جغرافیا...، 2/31). این شهر در اواسط دهۀ 1340ش از تلفیق دو آبادی کهن آران و بیدگل ایجاد شد (علیجان‌زاده، مقدمه، 10) و با ترکیبی از این دو نام گل‌آرا خوانده شد (سرشماری، 1375ش، 39، 44؛ نیز نک‍ : ایرانیکا، II/262). این نام در سالهای اخیر، یک‌بار دیگر به آران و بیدگل تغییر یافت (نشریه، همانجا؛ بازسازی...، 58). شهر آران و بیدگل در1355ش‌دارای032‘32نفرجمعیت بود(سرشماری، 1355ش، 4) که این شمار در سرشماریهای بعدی به ترتیب به 265‘42 (سرشماری، 1365ش، 15) و 070‘ 57 نفر (سرشماری، 1375ش، 39) افزایش یافت. جمعیت فعلی شهر آران و بیدگل 825‘49نفر(1384ش)برآورد شده‌است(بازسازی...،همانجا). فعالیت اهالی عمدتاً در بخشهای صنعت (6/67٪)، خدمات (3/23٪) و کشاورزی (8/7٪) متمرکز است (سرشماری، 1375ش، 44). این شهر علاوه بر ادارات دولتی، دارای واحدهای مختلف بهداشتی ـ درمانی، آموزشی و چندین‌مسجد است (فرهنگ‌جغرافیایی آبادیها، همانجا). شهر آران و بیدگل دارای واحد دانشگاه پیام نور و دانشگاه آزاد اسلامی است (تحقیقات میدانی).
بناهایی از دوره‌های‌مختلف تاریخی در آران و بیدگل بر جای مانده است، ازجمله بقعۀ امام‌زاده هلال بن علی متعلق به دورۀ صفوی که دارای بارگاه و صحن و سرای عالی و بزرگ بوده است (ضرابی، 431؛ نراقی، 329-331)، بقعۀ امام‌زاده قاسم با گنبد مخروطی و کاشی‌کاری دورۀ صفوی، بقعۀ شاه‌زاده هادی از دورۀ صفوی، مسجدجامع قاضی با بنایی دو طبقه و آثاری از دوره‌های‌مختلف اسلامی،مسجدجامع نقشینه، مسجدمیدان و مقبرۀ مصباحی بیدگلی شاعر(فرهنگ‌جغرافیایی آبادیها، 49/2-3؛ نراقی، 331-335).

مآخذ

بازسازی و برآورد جمعیت شهرستانهای کشور، مرکز آمار ایران، تهران، 1382ش؛ سرشماری عمومی نفوس و مسکن (1355ش)، شهرستان کاشان، مرکز آمار ایران، تهران، 1358ش؛ همان (1365ش)، نتایج تفصیلی، شهرستان کاشان، مرکز آمار ایران، تهران، 1367ش؛ همان (1375ش)، 1376؛ ضرّابی، عبدالرحیم، تاریخ کاشان، به‌کوشش ایرج افشار، تهران، 1341ش؛ علیجان‌زاده، حسین (عباس)، زبان کویر، 1372ش، شفق؛ فرهنگ جغرافیایی آبادیهای کشور (آران)، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، تهران، 1364ش؛ فرهنگ جغرافیایی ایران، سازمان جغرافیایی کشور، تهران، 1329ش؛ نراقی، حسن، آثار تاریخی شهرستانهای کاشان و نطنز، تهران، 1348ش؛ کتاب جغرافیا و اسامی دهات کشور، تهران، 1329ش؛ نشریۀ عناصر و واحدهای تقسیمات کشوری، وزارت کشور، تهران، 1384ش؛ وصاف، محمدرضا، «چراغان، جغرافیای قصبۀ بیدگل»، فرهنگ ایران زمین، 1358ش، شم‍ 24 (1-4)، تهران؛ تحقیقات میدانی مؤلف؛ نیز: